შაფრანი

ბოტანიკური აღწერა: შაფრანი (Crocus sativus).

• ოჯახი: Iridaceae (ზამბახისებრთა).
• გვარი: Crocus. სახეობა: sativus.
• სიცოცხლის ფორმა: მრავალწლიანი ბოლქვიანი მცენარე.
• ყვავილი: იასამნისფერი, სამი გრძელი, წითელი დინგით (სტიგმა), რომელიც წარმოადგენს ძვირფას სანელებელს.
• ფოთლები: ვიწრო, ხაზური, მწვანე ფერის სიმაღლე: 10-30 სმ.
• გავრცელება: წარმოშობით სამხრეთ-დასავლეთ აზიიდან, კულტივირებულია მრავალ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოში.

ქიმიური შემადგენლობა (100 გრამზე)

• ნახშირწყლები: 61.46 გ.
• წყალი: 11.73 გ.
• ცილები: 11.43 გ.
• ცხიმები: 5.85 გ.
• ბოჭკო: 3.94.
• ენერგეტიკული ღირებულება: 310 კკალ.
• ვიტამინები და მინერალები: მაგნიუმი, კალიუმი, რკინა, თუთია, ვიტამინი B6, ვიტამინი C და სხვა.
• აქტიური ნივთიერებები: კროცინი, პიკროკროცინი, საფრანალი, კროცეტინი და სხვა კაროტენოიდები.

აქტიური ნივთიერებები

• კროცინი: ყვითელი პიგმენტი, რომელიც შაფრანს ანიჭებს ფერს. აქვს ანტიოქსიდანტური და ანთების საწინააღმდეგო თვისებები.
• პიკროკროცინი: უფერო გლიკოზიდი, რომელიც გემოს და არომატს ანიჭებს შაფრანს. ჰიდროლიზის შედეგად გარდაიქმნება საფრანალად.
• საფრანალი: არომატული ნაერთი, რომელიც პასუხისმგებელია შაფრანის სპეციფიკურ სურნელზე.
• კროცეტინი: კაროტენოიდი, რომელსაც მიაწერენ ანტიოქსიდანტურ, ანტიდეპრესანტულ და ნეიროპროტექტორულ თვისებებს.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

• ანტიოქსიდანტური: იცავს უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების დაზიანებისგან.
• ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს ორგანიზმში.
• ანტიდეპრესანტული: აუმჯობესებს გუნება-განწყობილებას და ამცირებს დეპრესიის სიმპტომებს.
• ნეიროპროტექტორული: იცავს ნერვულ უჯრედებს დაზიანებისგან და აუმჯობესებს კოგნიტურ ფუნქციებს.
• ანტისპაზმური: ამშვიდებს გლუვ კუნთებს და ამცირებს სპაზმებს.
• სხვა: შესაძლოა ჰქონდეს ანტიკანცეროგენული, ანტიმიკრობული, ანტივირუსული და სხვა თვისებები, რომლებიც კვლევის პროცესშია.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ტრადიციულად შაფრანს იყენებდნენ შემდეგი მიზნებისთვის:

• საჭმლის მონელების გაუმჯობესება: მადის მომატება, მეტეორიზმის და შებერილობის შემცირება.
• რესპირატორული დაავადებების მკურნალობა: ასთმა, ბრონქიტი, ხველა.
• ნერვული სისტემის დაავადებების მკურნალობა: უძილობა, დეპრესია, შფოთვა.
• ტკივილის შემსუბუქება: მენსტრუალური ტკივილები, თავის ტკივილი.
• სხვა: იმუნიტეტის გაძლიერება, კანის დაავადებების მკურნალობა და სხვა.

გამოყენების მეთოდები და ფორმები

• სანელებელი: კულინარიაში გამოიყენება მცირე რაოდენობით, როგორც არომატიზატორი და საღებავი.
• ჩაი: შაფრანის ძაფების ნაყენი.
• ექსტრაქტი: კაფსულები, ტაბლეტები ან სითხე.
• ეთერზეთი: არომათერაპიაში გამოყენება.

დოზირება

დოზირება დამოკიდებულია გამოყენების მიზანზე და ფორმაზე.

• სანელებელი: ძალიან მცირე რაოდენობით (რამდენიმე ძაფი კერძზე).
• ჩაი: 0.5-1 გრამი ძაფები ჭიქა ცხელ წყალზე.
• ექსტრაქტი: მიჰყევით მწარმოებლის ინსტრუქციას ან ექიმის რეკომენდაციას.
• სიფრთხილე: დიდი დოზებით შაფრანმა შეიძლება გამოიწვიოს გვერდითი მოვლენები, როგორიცაა გულისრევა, ღებინება, თავბრუსხვევა და ალერგიული რეაქციები.

ბოლო მიმდინარე კვლევები

შაფრანის შესახებ ბოლო კვლევები მიმდინარეობს შემდეგ მიმართულებებით:

• ანტიდეპრესანტული ეფექტი: კვლევები აჩვენებს, რომ შაფრანის ექსტრაქტი შეიძლება ისეთივე ეფექტური იყოს, როგორც ზოგიერთი ანტიდეპრესანტი მსუბუქი და საშუალო სიმძიმის დეპრესიის მკურნალობაში.
• ალცჰაიმერის დაავადება: წინასწარი კვლევები ვარაუდობენ, რომ შაფრანს შეუძლია გააუმჯობესოს კოგნიტური ფუნქციები და შეანელოს ალცჰაიმერის დაავადების პროგრესირება.
• კიბოს საწინააღმდეგო პოტენციალი: ლაბორატორიულ და ცხოველებზე ჩატარებულ კვლევებში შაფრანის ზოგიერთმა კომპონენტმა აჩვენა სიმსივნის ზრდის შეფერხების და სიმსივნური უჯრედების განადგურების უნარი.
• წონის კონტროლი: ზოგიერთი კვლევა მიუთითებს, რომ შაფრანს შეუძლია ხელი შეუწყოს წონის კლებას მადის დაქვეითებით და ნივთიერებათა ცვლის გაუმჯობესებით.
• სხვა: მიმდინარეობს კვლევები შაფრანის პოტენციური გამოყენების შესახებ პრემენსტრუალური სინდრომის, ერექციული დისფუნქციის, თვალის დაავადებების და სხვა მდგომარეობების სამკურნალოდ.

უკუჩვენებები და გაფრთხილებები

• ორსულობა და ლაქტაცია: ორსულებმა და მეძუძურმა დედებმა თავი უნდა შეიკავონ შაფრანის გამოყენებისგან, რადგან მისი უსაფრთხოება ამ პერიოდში დადგენილი არ არის.
• ალერგია: ადამიანებს, რომლებსაც აქვთ ალერგია მცენარეებზე ზამბახისებრთა ოჯახიდან (მაგ. ზამბახი, შროშანა), შეიძლება ჰქონდეთ ალერგია შაფრანზეც.
• მედიკამენტებთან ურთიერთქმედება: შაფრანმა შეიძლება ურთიერთქმედება იქონიოს სისხლის გამათხელებელ მედიკამენტებთან და ზოგიერთ ანტიდეპრესანტთან.
• სხვა: შაფრანის დიდი დოზებით მიღებამ შეიძლება გამოიწვიოს გვერდითი მოვლენები, როგორიცაა გულისრევა, ღებინება, თავბრუსხვევა, პირის სიმშრალე და ალერგიული რეაქციები.
• რეკომენდაცია: შაფრანის გამოყენებამდე ნებისმიერი სამედიცინო მიზნით, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან ან კვალიფიციურ ჯანდაცვის სპეციალისტთან. ისინი დაგეხმარებიან შესაბამისი დოზირების და გამოყენების მეთოდის შერჩევაში და შეაფასებენ შესაძლო რისკებს თქვენი ჯანმრთელობის მდგომარეობის გათვალისწინებით.