ძახველის ქერქი - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა

შესავალი

ძახველი (Viburnum) ფოთოლმცვენი, იშვიათად მარადმწვანე ბუჩქების ან პატარა ხეების გვარია ადოქსისებრთა ოჯახიდან (Adoxaceae). მისი ბოტანიკური სახელწოდებაა Viburnum. ძახველი ფართოდაა გავრცელებული ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში, განსაკუთრებით ზომიერ სარტყლებში. ცნობილია 200-მდე სახეობა. საქართველოში ბუნებრივად იზრდება 2 სახეობა: ჩვეულებრივი ძახველი (Viburnum opulus) და შავი ძახველი (Viburnum lantana). ძახველის ქერქს, როგორც სამკურნალო საშუალებას, საუკუნეების მანძილზე იყენებდნენ ტრადიციულ მედიცინაში, განსაკუთრებით მტკივნეული მენსტრუაციის და საშვილოსნოს კუნთების სპაზმების შესამსუბუქებლად.

მორფოლოგია

ძახველის ქერქის მორფოლოგია დამოკიდებულია მცენარის სახეობაზე, ასაკსა და შეგროვების დროზე. ზოგადად, ძახველის ქერქი თხელი და გლუვია ახალგაზრდა ტოტებზე, ხოლო ასაკოვან ტოტებზე და ღეროზე ქერქი ხდება უხეში, დახეთქილი, მონაცრისფრო-მოყავისფრო შეფერილობის. გამხმარი ქერქი, როგორც წესი, მილისებრი ან ღარისებრი ფორმისაა. შიდა ზედაპირი მოყვითალო ან მოწითალო-ყავისფერია. ძახველის ქერქს აქვს სუსტი, ოდნავ მჟავე სუნი და მწკლარტე, მწარე გემო.

ქიმიური შემადგენლობა (100 გრამზე)

ძახველის ქერქის ქიმიური შემადგენლობა კარგად არის შესწავლილი. 100 გრამი ძახველის ქერქი, საშუალოდ, შეიცავს:

• ვიბურნინი (მწარე გლიკოზიდი): 0.5-2 გ.
• კუმარინები: 0.5-1 გ (სკოპოლეტინი, ესკულეტინი).
• ფლავონოიდები: 1-2 გ (კვერცეტინი, კემპფეროლი და სხვ.).
• მთრიმლავი ნივთიერებები: 3-6 გ.
• ორგანული მჟავები: 2-4 გ (ვალერიანის, იზოვალერიანის, ძმარმჟავა).
• ფისები: 1-2 გ.
• საპონინები: კვალი.

აქტიური ნივთიერებების სია

ძირითადი აქტიური ნივთიერებები:

• ვიბურნინი: მწარე გლიკოზიდი, რომელიც განაპირობებს ძახველის ქერქის სპაზმოლიტურ და სედატიურ ეფექტს.
• კუმარინები: სკოპოლეტინი და ესკულეტინი ავლენენ ანთების საწინააღმდეგო და სპაზმოლიტურ მოქმედებას.
• ფლავონოიდები: ფლავონოიდებს, როგორიცაა კვერცეტინი და კემპფეროლი, აქვთ ანტიოქსიდანტური და ანთების საწინააღმდეგო თვისებები.
• მთრიმლავი ნივთიერებები: მთრიმლავი ნივთიერებები ავლენენ შემკვრელ, ანთების საწინააღმდეგო და ანტიმიკრობულ ეფექტს.
• ორგანული მჟავები: ვალერიანის და იზოვალერიანის მჟავებს აქვთ დამამშვიდებელი მოქმედება.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

ძახველის ქერქს აქვს შემდეგი ძირითადი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• სპაზმოლიზური: ვიბურნინი და კუმარინები ამცირებენ გლუვი კუნთების, განსაკუთრებით საშვილოსნოს კუნთების, ტონუსს და ხსნიან სპაზმებს.
• სედატიური: ვიბურნინი და ვალერიანის მჟავა ავლენენ დამამშვიდებელ მოქმედებას ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე.
• ანთების საწინააღმდეგო: კუმარინები და ფლავონოიდები ამცირებენ ანთებით პროცესებს.
• ჰემოსტატიკური (სისხლდენის შემაჩერებელი): მთრიმლავი ნივთიერებები ხელს უწყობენ სისხლძარღვების შევიწროებას და სისხლის შედედებას.
• შარდმდენი: ძახველის ქერქს აქვს მსუბუქი შარდმდენი ეფექტი.

გამოყენების სარგებელი

სამეცნიერო კვლევების თანახმად, ძახველის ქერქის გამოყენება სასარგებლოა შემდეგ შემთხვევებში:

• მტკივნეული მენსტრუაცია (დისმენორეა): ძახველის ქერქი ამსუბუქებს მენსტრუალურ ტკივილს და სპაზმებს.
• პრემენსტრუალური სინდრომი (PMS): ამცირებს PMS-ის სიმპტომებს, როგორიცაა გაღიზიანებადობა, შფოთვა, მუცლის შებერილობა.
• საშვილოსნოს კუნთების სპაზმები: ძახველის ქერქი შეიძლება გამოყენებულ იქნას საშვილოსნოს კუნთების სპაზმების დროს, რომლებიც არ არიან დაკავშირებული მენსტრუალურ ციკლთან.
• მსუბუქი ნევროზული მდგომარეობები: აქვს დამამშვიდებელი ეფექტი და შეიძლება გამოყენებულ იქნას მსუბუქი შფოთვის და უძილობის დროს.

გამოყენების ჩვენებები

ძახველის ქერქის გამოყენება რეკომენდებულია შემდეგ შემთხვევებში:

• მტკივნეული მენსტრუაცია (დისმენორეა).
• პრემენსტრუალური სინდრომი (PMS).
• საშვილოსნოს კუნთების სპაზმები.
• მსუბუქი ნევროზული მდგომარეობები (შფოთვა, უძილობა).

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ძახველის ქერქი ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში. მას იყენებდნენ როგორც შინაგანად (ნაყენის, ჩაის სახით), ასევე გარეგანად (კომპრესებისთვის). ხალხურ მედიცინაში ძახველის ქერქს იყენებენ მენსტრუალური ტკივილის, საშვილოსნოს სისხლდენის, ჰიპერტონიის, უძილობის, ნევროზების სამკურნალოდ. ასევე, იყენებდნენ როგორც შარდმდენ და ოფლმდენ საშუალებას.

როგორ გამოვიყენოთ

ზოგადი რეკომენდაციები:

• ძახველის ქერქი ხელმისაწვდომია სხვადასხვა ფორმით: გამომშრალი ქერქი, ნაყენი, ჩაი, კაფსულები, მშრალი ექსტრაქტი და სხვა.
• შიგნით მისაღებად, როგორც წესი, გამოიყენება ნაყენი, ჩაი, კაფსულები ან მშრალი ექსტრაქტი.
• დოზირება დამოკიდებულია გამოყენების ფორმაზე და დაავადების სიმძიმეზე.

ნაყენის მომზადება:

• 1 სუფრის კოვზ დაქუცმაცებულ ძახველის ქერქს დაასხით 200 მლ არაყი ან სპირტი.
• გააჩერეთ თავდახურულ, მინის ჭურჭელში, ბნელ ადგილას 2 კვირის განმავლობაში.
• პერიოდულად შეანჯღრიეთ.
• გაწურეთ.
• მიიღეთ 20-30 წვეთი 3-ჯერ დღეში, ჭამის წინ.

ჩაის მომზადება:

• 1 ჩაის კოვზ დაქუცმაცებულ ძახველის ქერქს დაასხით 200 მლ მდუღარე წყალი.
• გააჩერეთ 10-15 წუთის განმავლობაში.
• გაწურეთ.
• მიიღეთ 1/2 ჭიქა 2-3 ჯერ დღეში.

მშრალი ექსტრაქტის გამოყენება:

• მშრალი ექსტრაქტის გამოყენებისას მიჰყევით მწარმოებლის ინსტრუქციას.

კაფსულების გამოყენება:

• კაფსულების გამოყენებისას მიჰყევით მწარმოებლის ინსტრუქციას.

სხვა გამოყენების მეთოდები:

• ძახველის ქერქი ძირითადად გამოიყენება შიგნით მისაღებად. გარეგანი გამოყენება, მაგალითად, კომპრესების ან აბაზანების სახით ნაკლებადაა გავრცელებული, თუმცა ზოგიერთ შემთხვევაში შესაძლებელია ნაყენის გამოყენება კომპრესისთვის.

გვერდითი მოვლენები

ძახველის ქერქის გამოყენებისას შესაძლოა გამოვლინდეს შემდეგი გვერდითი მოვლენები:

• გულისრევა, ღებინება.
• მუცლის ტკივილი.
• დიარეა.
• ალერგიული რეაქციები (იშვიათად).

უკუჩვენებები

ძახველის ქერქის გამოყენება უკუნაჩვენებია შემდეგ შემთხვევებში:

• მომატებული მგრძნობელობა ძახველის ქერქის ან მასში შემავალი კომპონენტების მიმართ.
• ორსულობა და ლაქტაციის პერიოდი.
• 12 წლამდე ასაკის ბავშვები.
• ყაბზობა.
• თირკმლის ან ღვიძლის უკმარისობა.

გაფრთხილება

ძახველის ქერქის გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის და ხანგრძლივი დროით, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. არ გადააჭარბოთ რეკომენდებულ დოზას. ძახველის ქერქმა შეიძლება გააძლიეროს სედატიური საშუალებების მოქმედება.