მელატონინი
აღმოჩენის ისტორია - მელატონინი, ძილის ჰორმონი, პირველად აღმოაჩინა ამერიკელმა დერმატოლოგმა აარონ ლერნერმა 1958 წელს. მან და მისმა კოლეგებმა იზოლირებული ნივთიერება ფიჭვის ჯირკვლიდან და დაარქვეს მას მელატონინი, რაც მომდინარეობს ბერძნული სიტყვებიდან "melas" (შავი) და "tonin" (შრომა). თავდაპირველად, მელატონინი განიხილებოდა, როგორც პიგმენტაციის მარეგულირებელი, მაგრამ მოგვიანებით აღმოჩნდა მისი როლი ძილ-ღვიძილის ციკლის რეგულაციაში.
ქიმიური შემადგენლობა
მელატონინი არის ინდოლამინი, რომელიც წარმოიქმნება ამინომჟავა ტრიფტოფანისგან. მისი ქიმიური ფორმულაა N-აცეტილ-5-მეტოქსიტრიპტამინი (C13H16N2O2). მელატონინის სტრუქტურა მსგავსია სეროტონინისა, ნეიროტრანსმიტერის, რომელიც მონაწილეობს განწყობის, მადის და ძილის რეგულაციაში.
განმარტება
მელატონინი არის ჰორმონი, რომელიც ძირითადად გამომუშავდება ტვინში არსებულ ფიჭვის ჯირკვალში (ეპიფიზი). მისი სინთეზი და გამოყოფა რეგულირდება სინათლისა და სიბნელის ციკლით. მელატონინის დონე იზრდება საღამოს და პიკს აღწევს ღამის შუა ნაწილში, ხოლო მცირდება დილით.
გამოყენება
მელატონინი ფართოდ გამოიყენება, როგორც ძილის დარღვევების სამკურნალო საშუალება, მათ შორის უძილობის, ჯეტლაგის და ცირკადული რითმის დარღვევების დროს. მას ასევე იყენებენ სხვა მიზნებისთვის, როგორიცაა:
- ძილის ხარისხის გაუმჯობესება: მელატონინი ხელს უწყობს ჩაძინებას და ძილის ხანგრძლივობის გაზრდას.
- ჯეტლაგის სიმპტომების შემცირება: მელატონინის მიღება ახალი დროის ზონაში ჩასვლისას ხელს უწყობს ორგანიზმის ადაპტაციას და ძილის ციკლის ნორმალიზებას.
- ცირკადული რითმის დარღვევების მკურნალობა: მელატონინი გამოიყენება ძილის ფაზის შეფერხების სინდრომის და სხვა ცირკადული რითმის დარღვევების სამკურნალოდ.
- სეზონური აფექტური აშლილობის (SAD) მკურნალობა: მელატონინი შეიძლება სასარგებლო იყოს SAD-ის სიმპტომების შესამსუბუქებლად, როგორიცაა დეპრესია და ძილიანობა.
ფარმაკოლოგიური თვისებები
მელატონინს გააჩნია მრავალმხრივი ფარმაკოლოგიური თვისებები, მათ შორის:
- ძილის რეგულაცია: მელატონინი ამცირებს სხეულის ტემპერატურას, ანელებს გულისცემას და ხელს უწყობს ძილის დადგომას.
- ანტიოქსიდანტური მოქმედება: მელატონინი ანეიტრალებს თავისუფალ რადიკალებს და იცავს უჯრედებს ოქსიდაციური სტრესისგან.
- იმუნური სისტემის მოდულაცია: მელატონინი აძლიერებს იმუნურ პასუხს და აქვს ანთების საწინააღმდეგო მოქმედება.
- ანტიკანცეროგენული პოტენციალი: ზოგიერთი კვლევა მიუთითებს, რომ მელატონინს შეიძლება ჰქონდეს სიმსივნის საწინააღმდეგო ეფექტი.
დოზირება
მელატონინის დოზა დამოკიდებულია ინდივიდუალურ საჭიროებებზე და ძილის დარღვევის ტიპზე. ზოგადად, რეკომენდებული დოზა არის 0.5-5 მგ ძილის წინ 30-60 წუთით ადრე. თუმცა, მნიშვნელოვანია ექიმთან კონსულტაცია დოზის შერჩევისა და მიღების ხანგრძლივობის შესახებ.
შეჯამება
მელატონინი არის მნიშვნელოვანი ჰორმონი, რომელიც არეგულირებს ძილ-ღვიძილის ციკლს და გააჩნია მრავალი სხვა სასარგებლო თვისება. მისი გამოყენება ძილის დარღვევების სამკურნალოდ ფართოდაა გავრცელებული. თუმცა, მელატონინის მიღებამდე აუცილებელია ექიმთან კონსულტაცია, რათა განისაზღვროს ოპტიმალური დოზა და თავიდან იქნას აცილებული შესაძლო გვერდითი მოვლენები.