წითელი ჭარახლი (Beta vulgaris)

წითელი ჭარხალი, რომელსაც ასევე უწოდებენ უბრალოდ ჭარხალს, ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. მისი სამშობლოდ ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროები ითვლება. ჭარხალი ფართოდ გამოიყენება კულინარიაში (სალათებში, წვნიანებში, მხალში), ასევე ხალხურ მედიცინაში და კოსმეტოლოგიაში. ჭარხალი მდიდარია ვიტამინებით, მინერალებით და ანტიოქსიდანტებით, რაც მას სასარგებლოს ხდის ჯანმრთელობისთვის.

ბოტანიკური აღწერა

• ოჯახი: Amaranthaceae (მარცვლოვანთა).
• გვარი: Beta (ჭარხალი).
• სახეობა: vulgaris (ჩვეულებრივი).
• სიცოცხლის ფორმა: ორწლიანი ბალახოვანი მცენარე.
• ღერო: სწორმდგომი, დატოტვილი, 50-100 სმ სიმაღლის.
• ფოთლები: დიდი, გულის ფორმის, მუქი მწვანე ან მოწითალო.
• ყვავილები: პატარა, მომწვანო, შეკრებილია ყვავილედებად.
• ნაყოფი: კაკლუჭა.

ფესვის მორფოლოგია

• ფორმა: მრგვალი, ოვალური ან წაგრძელებული.
• ფერი: მუქი წითელი, იშვიათად თეთრი ან ყვითელი.
• ზომა: დიამეტრი 5-10 სმ.
• კონსისტენცია: მკვრივი, ხორციანი.

ფესვის ქიმიური შემადგენლობა (100 გრამზე)

• ნახშირწყლები: 8-10%, ძირითადად საქაროზა.
• ცილები: 1.5-2%.
• ბოჭკოვანა: 1-2%.
• ვიტამინები: C, B1, B2, B6, PP, ფოლიუმის მჟავა.
• მინერალები: კალიუმი, ნატრიუმი, მაგნიუმი, რკინა, იოდი, ფოსფორი.
• ბეტაინი.
• ბეტანინი (წითელი პიგმენტი).

ფესვის აქტიური ნივთიერებები

• ბეტაინი: ხელს უწყობს ღვიძლის ფუნქციის გაუმჯობესებას და ქოლესტერინის დონის შემცირებას.
• ბეტანინი: ძლიერი ანტიოქსიდანტი, რომელიც იცავს უჯრედებს დაზიანებისგან.
• ვიტამინი C: აძლიერებს იმუნურ სისტემას და ხელს უწყობს კოლაგენის სინთეზს.
• რკინა: აუცილებელია სისხლის წითელი უჯრედების წარმოქმნისთვის.
• იოდი: მნიშვნელოვანია ფარისებრი ჯირკვლის ნორმალური ფუნქციონირებისთვის.

ფესვის ფარმაკოლოგიური თვისებები

• ანტიოქსიდანტური.
• ანთების საწინააღმდეგო.
• ჰეპატოპროტექტორული (იცავს ღვიძლს).
• ჰიპოტენზიური (ამცირებს არტერიულ წნევას).
• სისხლმბადი.
• საფაღარათო.

ფესვი გამოყენების ჩვენებები

• ანემია.
• ჰიპერტენზია.
• ღვიძლის დაავადებები.
• ყაბზობა.
• იმუნიტეტის დაქვეითება.
• ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებები.

ფესვის გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

• სისხლის გასაწმენდად.
• ღვიძლის ფუნქციის გასაუმჯობესებლად.
• ყაბზობის სამკურნალოდ.
• თავის ტკივილის შესამსუბუქებლად.
• ჭრილობების შესახორცებლად (გარეგანი გამოყენებისთვის).

როგორ გამოვიყენოთ ფესვი

• უმი სახით: შეგიძლიათ მიირთვათ უმი ჭარხლის ფესვი სალათებში ან წვენის სახით.
• მოხარშული სახით: მოხარშული ჭარხალი შეგიძლიათ გამოიყენოთ სხვადასხვა კერძებში, მაგალითად, სალათებში, წვნიანებში, გარნირად.
• ფხვნილის სახით: გამხმარი ჭარხლის ფესვისგან დამზადებული ფხვნილი შეგიძლიათ დაუმატოთ სხვადასხვა კერძებსა და სასმელებში.
• ექსტრაქტის სახით: ჭარხლის ექსტრაქტი ხელმისაწვდომია კაფსულების, ტაბლეტების და სითხის სახით.

ინფორმაცია ბოლო მიმდინარე კვლევებზე

ბოლო წლებში ჩატარებული კვლევები ადასტურებენ ჭარხლის ფესვის სამკურნალო თვისებებს. კვლევებმა აჩვენა, რომ ჭარხლის ფესვს შეუძლია შეამციროს არტერიული წნევა, გააუმჯობესოს გულ-სისხლძარღვთა სისტემის ფუნქციონირება, გაზარდოს ფიზიკური გამძლეობა და ხელი შეუწყოს ღვიძლის დეტოქსიკაციას. ასევე, ჭარხლის ფესვი მდიდარია ანტიოქსიდანტებით, რომლებიც იცავენ ორგანიზმს თავისუფალი რადიკალების დაზიანებისგან.

გაფრთხილებები

• ჭარხლის ფესვის გამოყენებამდე გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან, განსაკუთრებით თუ ხართ ორსულად, ლაქტაციის პერიოდში ან იღებთ სხვა მედიკამენტებს.
• არ გადააჭარბოთ რეკომენდებულ დოზას.
• ჭარხლის ფესვმა შეიძლება გამოიწვიოს შარდისა და განავლის შეფერილობის ცვლილება, რაც ნორმალურია და არ საჭიროებს შეშფოთებას.

უკუჩვენებები

• ალერგია ჭარხალზე.
• თირკმლის კენჭები (ოქსალატური).
• ჰიპოტენზია (დაბალი არტერიული წნევა).