თუთია (Zincum)

1. აღმოჩენის ისტორია

თუთია, როგორც ლითონი, ცნობილი იყო უძველესი დროიდან. ძველ ინდოეთში, ჩინეთსა და ეგვიპტეში მას იყენებდნენ სპილენძთან შენადნობის - თითბერის - დასამზადებლად. თუმცა, თუთიის, როგორც ესენციური მიკროელემენტის, მნიშვნელობა ადამიანის ორგანიზმისთვის მხოლოდ მე-20 საუკუნეში გახდა ცნობილი. 1961 წელს ირანში აღმოაჩინეს თუთიის დეფიციტით გამოწვეული ზრდის შეფერხების შემთხვევები. ამ აღმოჩენამ ხელი შეუწყო თუთიის ბიოლოგიური როლის შესწავლას და მისი, როგორც საკვები დანამატის, გამოყენებას.

2. ქიმიური ფორმულა

თუთიის ქიმიური ფორმულაა Zn.

3. ფიზიკური და ქიმიური თვისებები

თუთია არის მოცისფრო-თეთრი ფერის, მყარი ლითონი, რომელსაც აქვს მეტალისებრი ბზინვარება. ის არის საკმაოდ რბილი და ადვილად დნება. თუთია აქტიურად რეაგირებს მჟავებთან და ტუტეებთან, ასევე ჟანგბადთან, წარმოქმნის რა თუთიის ოქსიდს. ეს ოქსიდი იცავს ლითონს შემდგომი დაჟანგვისგან.

4. ბუნებრივი წყაროები

თუთია გვხვდება სხვადასხვა საკვებ პროდუქტებში, განსაკუთრებით:

• ზღვის პროდუქტებში: ხამანწკები, კიბორჩხალა, კრევეტები.
• ხორცში: საქონლის ხორცი, ღორის ხორცი, ცხვრის ხორცი.
• თხილეულსა და თესლში: გოგრის თესლი, ნუში, კეშიუ.
• პარკოსნებში: ოსპი, ლობიო, ჭარხალი.
• რძის პროდუქტებში: რძე, ყველი, იოგურტი.
• მარცვლეულში: შვრია, ხორბალი, ბრინჯი.

5. ბიოშეღწევადობა

თუთიის ბიოშეღწევადობა, ანუ ორგანიზმის მიერ მისი შეწოვის და გამოყენების უნარი, დამოკიდებულია მიღების წყაროზე და სხვა ფაქტორებზე. ცხოველური წარმოშობის პროდუქტებიდან თუთია უკეთ შეიწოვება, ვიდრე მცენარეული წარმოშობის პროდუქტებიდან. თუთიის შეწოვა ხდება წვრილ ნაწლავში. ზოგიერთ ნივთიერებას, როგორიცაა ფიტინის მჟავა (გვხვდება მარცვლეულში და პარკოსნებში), შეუძლია შეამციროს თუთიის შეწოვა.

თუთიის ბიოშეღწევადობაზე ასევე მოქმედებს:

• ასაკი: ბავშვებსა და მოხუცებში თუთიის შეწოვა შეიძლება შემცირებული იყოს.
• ჯანმრთელობის მდგომარეობა: ზოგიერთი დაავადება, როგორიცაა კრონის დაავადება და ცელიაკია, ამცირებს თუთიის შეწოვას.
• სხვა მინერალების მიღება: რკინის და კალციუმის მაღალი დოზებით მიღებამ შეიძლება ხელი შეუშალოს თუთიის შეწოვას.

6. მოქმედების მექანიზმი

თუთია არის ესენციური მიკროელემენტი, რომელიც მონაწილეობს ორგანიზმის მრავალ სასიცოცხლო პროცესში, მათ შორის:

• უჯრედების ზრდა და განვითარება: თუთია აუცილებელია დნმ-ის და რნმ-ის სინთეზისთვის, ცილების წარმოქმნისთვის და უჯრედების გაყოფისთვის.
• იმუნური სისტემის ფუნქციონირება: თუთია მნიშვნელოვან როლს ასრულებს იმუნური უჯრედების განვითარებასა და ფუნქციონირებაში. ის აძლიერებს ორგანიზმის წინააღმდეგობის უნარს ინფექციების მიმართ.
• ჭრილობების შეხორცება: თუთია მონაწილეობს ქსოვილების რეგენერაციის პროცესში და ხელს უწყობს ჭრილობების შეხორცებას.
• ფერმენტული რეაქციები: თუთია არის კოფაქტორი 300-ზე მეტი ფერმენტისთვის, რომლებიც მონაწილეობენ ნივთიერებათა ცვლის სხვადასხვა პროცესში.
• ანტიოქსიდანტური დაცვა: თუთია იცავს უჯრედებს ოქსიდაციური სტრესისგან.
• გემოს და ყნოსვის შეგრძნება: თუთია მნიშვნელოვანია გემოს და ყნოსვის რეცეპტორების ნორმალური ფუნქციონირებისთვის.

7. ფარმაკოლოგიური თვისებები

• იმუნომოდულატორული: აძლიერებს იმუნურ სისტემას.
• ანტიოქსიდანტური: იცავს უჯრედებს ოქსიდაციური სტრესისგან.
• ჭრილობების შემხორცებელი: ხელს უწყობს ქსოვილების რეგენერაციას.
• ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს.
• ანტივირუსული: ზოგიერთი კვლევა აჩვენებს, რომ თუთიას შეუძლია შეაფერხოს ზოგიერთი ვირუსის რეპლიკაცია.

8. გამოყენება მედიცინაში

• თუთიის დეფიციტის მკურნალობა: თუთიის დეფიციტმა შეიძლება გამოიწვიოს ზრდის შეფერხება, იმუნური სისტემის დასუსტება, ჭრილობების შეხორცების შეფერხება, თმის ცვენა და სხვა პრობლემები. თუთიის დანამატები გამოიყენება ამ დეფიციტის შესავსებად.
• გაციების მკურნალობა: ზოგიერთი კვლევა აჩვენებს, რომ თუთიის დანამატების მიღება გაციების ადრეულ სტადიაზე ხელს უწყობს სიმპტომების შემსუბუქებას და დაავადების ხანგრძლივობის შემცირებას.
• დიარეის მკურნალობა: თუთია გამოიყენება დიარეის სამკურნალოდ, განსაკუთრებით ბავშვებში.
• კანის დაავადებების მკურნალობა: თუთია გამოიყენება აკნეს, ეგზემას და სხვა კანის დაავადებების სამკურნალოდ.
• თვალის დაავადებების პროფილაქტიკა: თუთია მნიშვნელოვან როლს ასრულებს თვალის ჯანმრთელობის შენარჩუნებაში და შეიძლება დაიცვას ასაკობრივი მაკულარული დეგენერაციისგან.

9. გამოყენების ფორმები

თუთია ხელმისაწვდომია სხვადასხვა ფორმით, როგორიცაა:

• ტაბლეტები: ყველაზე გავრცელებული ფორმაა, ხელმისაწვდომია სხვადასხვა დოზირებით.
• კაფსულები: შეიცავს თუთიის ფხვნილს ან გრანულებს.
• სიროფი: განსაკუთრებით პოპულარულია ბავშვებში.
• მალამო: გამოიყენება კანის დაავადებების სამკურნალოდ.
• თვალის წვეთები: გამოიყენება თვალის ზოგიერთი დაავადების სამკურნალოდ.

10. დოზირება

თუთიის დღიური დოზა დამოკიდებულია ასაკზე, სქესზე და ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე.

• მოზრდილები: რეკომენდებული დღიური დოზაა 8-11 მგ. ზედა ზღვარი არის 40 მგ დღეში.
• ორსულობის და ლაქტაციის პერიოდში: დოზა შეიძლება გაიზარდოს ექიმის რეკომენდაციით.
• ბავშვები: დოზირება უნდა შეთანხმდეს ექიმთან. როგორც წესი, რეკომენდაციები ასეთია: 0-6 თვის ასაკში - 2 მგ; 7-12 თვის ასაკში - 3 მგ; 1-3 წლის ასაკში - 3 მგ; 4-8 წლის ასაკში - 5 მგ; 9-13 წლის ასაკში - 8 მგ; 14-18 წლის ასაკში - 11 მგ (ბიჭებისთვის) და 8 მგ (გოგონებისთვის).

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ თუთიის მაღალი დოზების ხანგრძლივი მიღება ექიმის რეკომენდაციის გარეშე არ არის რეკომენდებული.

11. ინფორმაცია ბოლო მიმდინარე კვლევებზე

ბოლო წლებში ჩატარებული კვლევები აჩვენებს, რომ თუთიას შეიძლება ჰქონდეს დადებითი ეფექტი სხვადასხვა დაავადებების პრევენციასა და მკურნალობაში, მათ შორის:

• ასაკობრივი მაკულარული დეგენერაცია (AMD): თუთია ანტიოქსიდანტური თვისებების გამო იცავს თვალის ქსოვილებს დაზიანებისგან. კვლევებმა აჩვენა, რომ თუთიის დანამატების მიღება ამცირებს AMD-ის განვითარების რისკს და ანელებს დაავადების პროგრესირებას.
• ალცჰაიმერის დაავადება: თუთია მონაწილეობს ტვინში სიგნალის გადაცემის პროცესებში და ხელს უწყობს ნეირონების დაცვას. ზოგიერთი კვლევა მიუთითებს, რომ თუთიის დანამატების მიღება შეიძლება სასარგებლო იყოს ალცჰაიმერის დაავადების პრევენციისა და მკურნალობისთვის.
• დეპრესია: თუთია მონაწილეობს ნეიროტრანსმიტერების სინთეზში, რომლებიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ განწყობის რეგულირებაში. კვლევები აჩვენებს, რომ თუთიის დეფიციტი შეიძლება დაკავშირებული იყოს დეპრესიის განვითარების რისკთან, ხოლო თუთიის დანამატების მიღება შეიძლება სასარგებლო იყოს დეპრესიის სიმპტომების შესამსუბუქებლად.
• აკნე: თუთიას აქვს ანთების საწინააღმდეგო თვისებები და ხელს უწყობს კანის ჯანმრთელობის შენარჩუნებას. კვლევები აჩვენებს, რომ თუთიის დანამატების მიღება ან თუთიის შემცველი კრემების გამოყენება შეიძლება ეფექტური იყოს აკნეს სამკურნალოდ.
• COVID-19: ზოგიერთი კვლევა მიუთითებს, რომ თუთიას შეუძლია შეამციროს COVID-19-ის სიმპტომების სიმძიმე და ხანგრძლივობა. თუმცა, ამ მიმართულებით საჭიროა დამატებითი კვლევების ჩატარება.

12. უსაფრთხოების ინფორმაცია

თუთია ზოგადად უსაფრთხოა რეკომენდებული დოზებით მიღებისას. თუმცა, მაღალი დოზების (40 მგ-ზე მეტი დღეში) ხანგრძლივმა მიღებამ შეიძლება გამოიწვიოს გვერდითი მოვლენები, როგორიცაა:

• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დარღვევები: გულისრევა, ღებინება, დიარეა, მუცლის ტკივილი.
• სხვა მინერალების დეფიციტი: თუთიის მაღალმა დოზებმა შეიძლება შეამცირონ სხვა მინერალების, როგორიცაა სპილენძი და რკინა, შეწოვა.
• იმუნური სისტემის დასუსტება: თუთიის ძალიან მაღალმა დოზებმა შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს იმუნურ სისტემაზე.

თუთიის დანამატების მიღებამდე აუცილებელია ექიმთან კონსულტაცია, განსაკუთრებით თუ ხართ ორსულად, ძუძუთი კვებავთ ბავშვს, იღებთ სხვა მედიკამენტებს ან გაქვთ ჯანმრთელობის პრობლემები.

13. შენახვის პირობები

თუთიის შემცველი პროდუქტები უნდა ინახებოდეს გრილ, ბნელ და მშრალ ადგილას, ბავშვებისთვის მიუწვდომელ ადგილზე. არ გამოიყენოთ ვარგისიანობის ვადის გასვლის შემდეგ.