ფითრი (Viscum album) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: ფითრი (Viscum album) მარადმწვანე, ნახევრად პარაზიტული ბუჩქია, რომელიც მიეკუთვნება სანთალისებრთა ოჯახს (ყოფილი Viscaceae). ფითრი ფართოდაა გავრცელებული ევროპაში, აზიაში, ჩრდილოეთ აფრიკასა და ავსტრალიაში. ის იზრდება სხვადასხვა ხეების ტოტებზე, ძირითადად ფოთოლმცვენ მცენარეებზე, როგორებიცაა ვაშლი, მსხალი, ვერხვი, მუხა, ცაცხვი და სხვა. ფითრი ცნობილია თავისი უჩვეულო ცხოვრების წესით, სამკურნალო თვისებებით და მდიდარი ისტორიით. მას საუკუნეების მანძილზე იყენებდნენ ხალხურ მედიცინაში სხვადასხვა დაავადებების სამკურნალოდ.

ბოტანიკური აღწერა

ოჯახი: სანთალისებრთა (Santalaceae).

გვარი: ფითრი (Viscum).

სახეობა: თეთრი ფითრი (Viscum album).

სიცოცხლის ფორმა: მარადმწვანე, ნახევრად პარაზიტული ბუჩქი.

ხანგრძლივობა: მრავალწლოვანი. ფითრის სიცოცხლის ხანგრძლივობა შეიძლება იყოს 30-40 წელი, ზოგჯერ მეტიც.

სიმწიფის პერიოდი: ნაყოფი მწიფდება ზამთარში.

ღერო: ფითრის ღერო მწვანეა, დატოტვილი, მუხლისებურად გამსხვილებული კვანძებით. ტოტები მყიფეა, ადვილად ტყდება.

ფოთლები: ფითრის ფოთლები მოპირისპირედაა განლაგებული, ტყავისებრი, მოგრძო-ლანცეტა ფორმის, მთლიანი კიდეებით. ფოთლის სიგრძე 2-8 სმ-ია, სიგანე - 0.8-2.5 სმ. ფოთლები მწვანეა, მოყვითალო ელფერით.

ყვავილები: ფითრი ორსახლიანი მცენარეა, ანუ მამრობითი და მდედრობითი ყვავილები სხვადასხვა ეგზემპლარებზე ვითარდება. ყვავილები პატარაა, მომწვანო-მოყვითალო, შეკრებილია ყვავილედებად. ყვავილობს მარტ-აპრილში.

ნაყოფი: სფერული, თეთრი, წებოვანი, ცრუ კენკრაა. ნაყოფის დიამეტრი დაახლოებით 1 სმ-ია. ნაყოფი შეიცავს ერთ თესლს, რომელიც გარშემორტყმულია წებოვანი ნივთიერებით - ვისცინით.

ფესვები: ფითრი ნახევრად პარაზიტული მცენარეა. მასპინძელ მცენარეზე მიმაგრებულია სპეციალური ფესვებით - ჰაუსტორიებით, რომელთა მეშვეობითაც იღებს წყალს და მინერალურ ნივთიერებებს.

გავრცელება: ფითრი ფართოდაა გავრცელებული ევროპაში, აზიაში, ჩრდილოეთ აფრიკასა და ავსტრალიაში. საქართველოში გვხვდება თითქმის ყველგან, სადაც მისი მასპინძელი მცენარეები იზრდება.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება ფითრის ფოთლები, ახალგაზრდა ტოტები და ნაყოფი. ფოთლები და ტოტები შეიცავს ვისკოტოქსინს, აცეტილქოლინს, ქოლინს, პროპიონილქოლინს, ოლეანოლის და ურსოლის მჟავებს, ფლავონოიდებს, ფენოლკარბონის მჟავებს. ნაყოფი მდიდარია ვისცინით, რომელიც შეიცავს გლუკოზას, ფრუქტოზას, სახამებელს, ცილებს, ცხიმებს.

შეგროვების წესები: ფითრის ფოთლებს და ახალგაზრდა ტოტებს აგროვებენ ყვავილობამდე ან ყვავილობის პერიოდში, გაზაფხულზე ან ზაფხულის დასაწყისში. ნაყოფს კრეფენ სიმწიფის პერიოდში, ზამთარში. შეგროვებულ ნედლეულს აშრობენ ჩრდილში, კარგად ვენტილირებად ადგილას, თხელ ფენად გაშლილს. გამომშრალი ნედლეული ინახება მშრალ, გრილ ადგილას, ქაღალდის ან ქსოვილის ტომრებში.

ქიმიური შემადგენლობა

ფითრის სამკურნალო ნაწილები შეიცავს მრავალ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებას:

• ვისკოტოქსინი: ცილოვანი ნივთიერება, რომელიც შედგება ამინომჟავებისგან, აქვს ციტოტოქსიკური და იმუნომოდულატორული მოქმედება.
• აცეტილქოლინი: ნეირომედიატორი, რომელიც მონაწილეობს ნერვული იმპულსების გადაცემაში.
• ქოლინი: B ჯგუფის ვიტამინის მსგავსი ნივთიერება, რომელიც მონაწილეობს ცხიმების ცვლაში.
• ფლავონოიდები: კვერცეტინი, კემპფეროლი და სხვა, აქვთ ანტიოქსიდანტური, ანთების საწინააღმდეგო მოქმედება.
• ფენოლკარბონის მჟავები: ქლოროგენის მჟავა და სხვა, ავლენენ ანტიოქსიდანტურ თვისებებს.
• ორგანული მჟავები: ოლეანოლის მჟავა, ურსოლის მჟავა, აქვთ ანთების საწინააღმდეგო და სიმსივნის საწინააღმდეგო აქტივობა.
• ვისცინი: წებოვანი ნივთიერება ნაყოფში, რომელიც შეიცავს გლუკოზას, ფრუქტოზას, სახამებელს, ცილებს, ცხიმებს.
• მთრიმლავი ნივთიერებები: მცირე რაოდენობით.
• მინერალური ნივთიერებები: კალიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი და სხვა.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

ფითრის სამკურნალო ნაწილებს აქვთ შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• ჰიპოტენზიური: აქვეითებს არტერიულ წნევას.
• კარდიოტონური: აუმჯობესებს გულის კუნთის მუშაობას.
• სედატიური: აქვს დამამშვიდებელი ეფექტი ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე.
• ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს.
• შარდმდენი: აქვს მსუბუქი შარდმდენი მოქმედება.
• სიმსივნის საწინააღმდეგო: ზოგიერთი კვლევის მიხედვით, ფითრის ექსტრაქტს შეუძლია შეაფერხოს სიმსივნური უჯრედების ზრდა.
• იმუნომოდულატორული: აძლიერებს ორგანიზმის იმუნურ სისტემას.

გამოყენება მედიცინაში: ფითრის პრეპარატები გამოიყენება ჰიპერტონიული დაავადების, ათეროსკლეროზის, გულის ნევროზის, უძილობის, კლიმაქტერული სინდრომის, ართრიტის, რევმატიზმის დროს. ასევე, გამოიყენება როგორც დამხმარე საშუალება ონკოლოგიური დაავადებების მკურნალობისას.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ფითრი ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში სხვადასხვა ქვეყანაში. მას იყენებენ ნაყენის, ნახარშის, ექსტრაქტის სახით. ხალხური რეცეპტების მიხედვით, ფითრის პრეპარატებს ხმარობენ მაღალი წნევის, გულის დაავადებების, უძილობის, ნერვული აშლილობის, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაავადებების, დიარეის, რევმატიზმის, პოდაგრის სამკურნალოდ. ასევე, იყენებენ როგორც სისხლდენის შემაჩერებელ, შარდმდენ და მატონიზირებელ საშუალებას. ფითრის ნაყოფს ზოგიერთ რეგიონში იყენებენ საკვებადაც.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: ფითრის პრეპარატების გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა). ფითრი ტოქსიკური მცენარეა, ამიტომ მნიშვნელოვანია დაიცვათ დოზირების წესები.