ევკალიპტი (Eucalyptus) - სრული ბოტანიკური აღწერა
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: ევკალიპტი (Eucalyptus) მარადმწვანე ხეებისა და ბუჩქების გვარია მირტისებრთა ოჯახიდან. ევკალიპტის გვარი მოიცავს 700-ზე მეტ სახეობას, რომლებიც ძირითადად ავსტრალიაში, ტასმანიასა და ახალ გვინეაში არიან გავრცელებული. ევკალიპტი ცნობილია თავისი სწრაფი ზრდით, სიმაღლით (ზოგიერთი სახეობა 100 მეტრზე მეტი სიმაღლის იზრდება) და ფოთლებში ეთერზეთის მაღალი შემცველობით. ევკალიპტის ზეთი ფართოდ გამოიყენება მედიცინაში, პარფიუმერიაში და არომათერაპიაში.
ბოტანიკური აღწერა
- ოჯახი: მირტისებრთა (Myrtaceae).
- გვარი: ევკალიპტი (Eucalyptus).
- სახეობა: აღწერა მოიცავს ზოგად მახასიათებლებს, რომლებიც საერთოა ევკალიპტის გვარისთვის. კონკრეტული სახეობის აღწერისთვის, საჭიროა დაზუსტდეს სახეობა (მაგ., Eucalyptus globulus - ბურთულისებრი ევკალიპტი).
- სიცოცხლის ფორმა: მარადმწვანე ხე ან ბუჩქი.
- ხანგრძლივობა: მრავალწლოვანი. ევკალიპტის სახეობების უმეტესობა 100-200 წელი ცოცხლობს, ზოგიერთი სახეობა კი 400 წელზე მეტს.
- სიმწიფის პერიოდი: ნაყოფი მწიფდება ყვავილობიდან 1-2 წლის შემდეგ, სახეობის მიხედვით.
- ღერო: სწორმდგომი, სწრაფმზარდი. სიმაღლე დამოკიდებულია სახეობაზე და მერყეობს 10-დან 100 მეტრამდე.
- ქერქი: ევკალიპტის მრავალი სახეობისთვის დამახასიათებელია ქერქის აშრევება, რომელიც ტოტებსა და ღეროზე კიდია გრძელი ზონრების ან ფირფიტების სახით. ქერქის ფერი, სტრუქტურა და აშრევების ხასიათი განსხვავდება სახეობის მიხედვით (შეიძლება იყოს გლუვი, ბოჭკოვანი, ქერცლოვანი).
- ფოთლები: ევკალიპტის ფოთლები, როგორც წესი, მოგრძო-ლანცეტა ფორმისაა, ტყავისებრი, კიდემთლიანი, მორიგეობით ან მოპირისპირედ განლაგებული. ახალგაზრდა ფოთლები შეიძლება იყოს განსხვავებული ფორმის და შეფერილობის. ფოთლები შეიცავს ეთერზეთით სავსე ჯირკვლებს, რის გამოც აქვს დამახასიათებელი არომატი.
- ყვავილები: ყვავილები შეკრებილია ქოლგისებრ, თავაკისებრ ან საგველასებრ ყვავილედებად. ყვავილები შეიძლება იყოს თეთრი, კრემისფერი, ყვითელი, ვარდისფერი ან წითელი. ყვავილობს სახეობის მიხედვით სხვადასხვა დროს.
- ნაყოფი: კოლოფი, რომელიც იხსნება ხუფებით. ნაყოფი შეიცავს მრავალრიცხოვან წვრილ თესლს.
- ფესვები: ევკალიპტს აქვს კარგად განვითარებული ფესვთა სისტემა, რომელიც ღრმად აღწევს ნიადაგში და უზრუნველყოფს მცენარის მდგრადობას.
- გავრცელება: ევკალიპტის ბუნებრივი გავრცელების არეალია ავსტრალია, ტასმანია, ახალი გვინეა. კულტივირებულია მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოშიც (ძირითადად დასავლეთ საქართველოში).
სამკურნალო ნაწილები
სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება ევკალიპტის ფოთლები და მისგან მიღებული ეთერზეთი. ფოთლები მდიდარია ეთერზეთით, მთრიმლავი ნივთიერებებით, ფლავონოიდებით, ორგანული მჟავებით.
შეგროვების წესები: ევკალიპტის ფოთლებს აგროვებენ მთელი წლის განმავლობაში, მაგრამ უმჯობესია ზაფხულში, როდესაც ეთერზეთის შემცველობა მაქსიმალურია. აშრობენ ჩრდილში, კარგად ვენტილირებად ადგილას, თხელ ფენად გაშლილს. გამომშრალი ფოთლები ინახება მშრალ, გრილ ადგილას, ჰერმეტულად დახურულ ჭურჭელში.
ქიმიური შემადგენლობა
ევკალიპტის ფოთლების ძირითადი ქიმიური კომპონენტებია:
- ეთერზეთი: 1-3%, ძირითადი კომპონენტია ცინეოლი (ევკალიპტოლი) - 70-85%, ასევე შეიცავს პინენს, ლიმონენს, ფელანდრენს და სხვა ტერპენებს.
- მთრიმლავი ნივთიერებები: 4-10%.
- ფლავონოიდები: რუტინი, კვერცეტინი და სხვა.
- ფენოლკარბონის მჟავები: გალის მჟავა, ელაგის მჟავა და სხვა.
- ორგანული მჟავები: ვაშლმჟავა, ლიმონმჟავა და სხვა.
- ფისები.
- ცვილი.
ფარმაკოლოგიური თვისებები
ევკალიპტის ფოთლებს და ეთერზეთს აქვთ შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:
- ანტისეპტიკური: ეთერზეთი, განსაკუთრებით ცინეოლი, ავლენს ძლიერ ანტიმიკრობულ მოქმედებას ბაქტერიების, სოკოების და ზოგიერთი ვირუსის წინააღმდეგ.
- ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს.
- ამოსახველებელი: ხელს უწყობს ნახველის გათხელებას და ბრონქებიდან მის გამოდევნას.
- ტკივილგამაყუჩებელი: აქვს მსუბუქი ტკივილგამაყუჩებელი ეფექტი, განსაკუთრებით გარეგანი გამოყენებისას.
- სპაზმოლიზური: ხსნის გლუვი კუნთების სპაზმს.
- იმუნომასტიმულირებელი: აძლიერებს ორგანიზმის იმუნურ სისტემას.
გამოყენება მედიცინაში: ევკალიპტის ფოთლების ნახარში, ნაყენი და ეთერზეთი გამოიყენება ზედა სასუნთქი გზების ინფექციების (გაციება, გრიპი, ბრონქიტი, სინუსიტი), პირის ღრუს და ყელის ანთებითი დაავადებების (გინგივიტი, სტომატიტი, ფარინგიტი, ტონზილიტი), კანის დაავადებების (ჭრილობები, დამწვრობები, ფურუნკული), საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემის დაავადებების (ართრიტი, რევმატიზმი, მიოზიტი) სამკურნალოდ. ეთერზეთი ფართოდ გამოიყენება ინჰალაციისთვის, არომათერაპიაში, ასევე მალამოების და კრემების შემადგენლობაში.
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ევკალიპტი ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. მას იყენებენ ნახარშის, ნაყენის, ექსტრაქტის, ზეთის სახით. ხალხური რეცეპტების მიხედვით, ევკალიპტის პრეპარატებს ხმარობენ გაციების, გრიპის, ხველის, ბრონქიტის, ასთმის, ყელის ტკივილის, თავის ტკივილის, რევმატიზმის, ნევრალგიის, კანის დაავადებების, ჭრილობების, დამწვრობების სამკურნალოდ. ასევე, იყენებენ როგორც ანტისეპტიკურ, სიცხის დამწევ, მატონიზირებელ და იმუნიტეტის გამაძლიერებელ საშუალებას.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: ევკალიპტის პრეპარატების გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა).