ტუხტის ფესვები (Althaea officinalis radix) - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: ტუხტი (ლათ. Althaea officinalis), ასევე ცნობილი როგორც სამკურნალო ტუხტი, მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარეა ბალბისებრთა (Malvaceae) ოჯახიდან. ის ფართოდ გამოიყენება ტრადიციულ და თანამედროვე მედიცინაში, განსაკუთრებით მისი დამარბილებელი, ამოსახველებელი და ანთების საწინააღმდეგო თვისებების გამო, რაც ძირითადად ფესვებში არსებული ლორწოვანი ნივთიერებების მაღალი შემცველობითაა განპირობებული. ტუხტი ბუნებრივად იზრდება ევროპაში, დასავლეთ აზიასა და ჩრდილოეთ აფრიკაში. საქართველოშიც გვხვდება.

მორფოლოგია

სამკურნალო ტუხტის ფესვების მორფოლოგიური მახასიათებლები:

• ფორმა: მთავარღერძიანი ფესვი, ხორცოვანი, ცილინდრული ან ოდნავ კონუსური ფორმის, მრავალრიცხოვანი გვერდითი ფესვებით.
• ზომა: სიგრძე ჩვეულებრივ 20-50 სმ-ია, სისქე 2-3 სმ-მდე.
• ფერი: გარეთა ზედაპირი მოთეთრო-მოყვითალო ან მონაცრისფრო-მოყვითალოა. განივ ჭრილზე მოჩანს თეთრი, სახამებლის შემცველობით მდიდარი შიდა ნაწილი.
• ზედაპირი: გარედან დაფარულია თხელი, ადვილად აქერცლადი ქერქით, გრძივი ნაოჭებით.
• სუნი: სუსტი, თავისებური, ოდნავ ტკბილი სუნი.
• გემო: ტკბილი, ლორწოვანი.

ქიმიური შემადგენლობა (100 გრამზე)

ტუხტის ფესვების ქიმიური შემადგენლობა მდიდარია ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებებით. 100 გრამი გამხმარი ფესვი საშუალოდ შეიცავს:

• ლორწოვანი ნივთიერებები: 25-35% (ზოგჯერ მეტიც). ძირითადად პოლისაქარიდები (პენტოზანები, ჰექსოზანები, გალაქტოზა, გლუკოზა, არაბინოზა, რამნოზა).
• სახამებელი: 30-37%.
• პექტინები: 10-16%.
• შაქრები: 4-10% (საქაროზა, გლუკოზა, ფრუქტოზა).
• ასპარაგინი: 2-4%.
• ბეტაინი: 4%-მდე.
• ცხიმოვანი ზეთი: 1-1.6%.
• მინერალური ნივთიერებები: კალიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა, ფოსფორი და სხვა.
• ორგანული მჟავები: ვაშლის, ლიმონის და სხვა.
• ფლავონოიდები: მცირე რაოდენობით.

აქტიური ნივთიერებების სია

ძირითადი აქტიური ნივთიერებები:

• ლორწოვანი ნივთიერებები (პოლისაქარიდები): ფარავენ ლორწოვან გარსებს დამცავი აპკით, ამცირებენ გაღიზიანებას, აქვთ დამარბილებელი, ამოსახველებელი და ანთების საწინააღმდეგო მოქმედება.
• პექტინები: ხელს უწყობენ საჭმლის მონელებას, აკავშირებენ ტოქსინებს.
• ასპარაგინი: ამინომჟავა, რომელიც მონაწილეობს აზოტის ცვლაში.
• ბეტაინი: მონაწილეობს ნივთიერებათა ცვლაში, აქვს ჰეპატოპროტექტორული (ღვიძლის დამცავი) მოქმედება.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

ტუხტის ფესვების პრეპარატებს აქვს შემდეგი ძირითადი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• შემომგარსველი: ლორწოვანი ნივთიერებები ფარავენ ლორწოვან გარსებს (მაგ., სასუნთქი გზების, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის) და იცავენ მათ გაღიზიანებისგან.
• დამარბილებელი: ამცირებენ ხველას, ყელის ტკივილს, ლორწოვანი გარსების სიმშრალეს.
• ამოსახველებელი: ხელს უწყობს ნახველის გათხიერებას და ამოღებას სასუნთქი გზებიდან.
• ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებენ ანთებით პროცესებს ლორწოვან გარსებზე.

გამოყენების სარგებელი

ტუხტის ფესვების გამოყენება სასარგებლოა:

• ზედა სასუნთქი გზების დაავადებების დროს: ხველა, ბრონქიტი, ტრაქეიტი, ლარინგიტი, ყივანახველა.
• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაავადებების დროს: გასტრიტი, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადება, ენტერიტი, კოლიტი.
• პირის ღრუს და ყელის ანთებითი დაავადებების დროს: სტომატიტი, გინგივიტი, ტონზილიტი, ფარინგიტი (გამოსავლებად).
• კანის დაავადებების დროს: დამწვრობა, ეგზემა, დერმატიტი (კომპრესების სახით).

გამოყენების ჩვენებები

ტუხტის ფესვების პრეპარატები რეკომენდებულია:

• მშრალი ხველა, ბრონქიტი, ტრაქეიტი, ლარინგიტი, ყივანახველა.
• გასტრიტი, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადება (კომპლექსურ თერაპიაში).
• ენტერიტი, კოლიტი (კომპლექსურ თერაპიაში).
• სტომატიტი, გინგივიტი, ტონზილიტი, ფარინგიტი (გამოსავლებად).
• დამწვრობა, ეგზემა, დერმატიტი (კომპრესების სახით, ექიმთან კონსულტაციის შემდეგ).

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ხალხურ მედიცინაში ტუხტის ფესვებს იყენებენ იმავე ჩვენებებით, რაც ოფიციალურ მედიცინაში. დამატებით გამოიყენება:

• როგორც შარდმდენი საშუალება (შეშუპების დროს).
• როგორც ტკივილგამაყუჩებელი საშუალება (სახსრების ტკივილის დროს).
• როგორც დამამშვიდებელი საშუალება.

როგორ გამოვიყენოთ

ზოგადი რეკომენდაციები:

ტუხტის ფესვები ხელმისაწვდომია გამხმარი და დაქუცმაცებული სახით, ასევე ექსტრაქტის ფორმით (მაგ., სიროფი, ტაბლეტები, კაფსულები). დოზირება და გამოყენების წესი დამოკიდებულია პრეპარატის ფორმაზე და დაავადების სიმძიმეზე.

ნაყენის მომზადება:

2 სუფრის კოვზ დაქუცმაცებულ ფესვებს დაასხით 1 ჭიქა (200 მლ) ცივი, ანადუღარი წყალი, დააყენეთ ოთახის ტემპერატურაზე 30-60 წუთი, პერიოდულად ურიეთ. შემდეგ გაწურეთ. *არ აადუღოთ!* მაღალ ტემპერატურაზე ლორწოვანი ნივთიერებები კარგავენ თვისებებს.

ჩაის მომზადება:

ტუხტის ფესვებისგან ჩაის მომზადება ნაკლებად ეფექტურია, რადგან ლორწოვანი ნივთიერებები უკეთესად გამოიყოფა ცივ წყალში. თუ მაინც ამზადებთ ჩაის, გამოიყენეთ თბილი (არა მდუღარე) წყალი და დააყენეთ უფრო ხანგრძლივად, ვიდრე ნაყენის შემთხვევაში (1-2 საათი).

მშრალი ექსტრაქტის გამოყენება:

მიიღება ტაბლეტების ან კაფსულების სახით, ექიმის დანიშნულებით და პრეპარატის ინსტრუქციის მიხედვით.

კაფსულების გამოყენება:

მიიღება ექიმის დანიშნულებით და პრეპარატის ინსტრუქციის მიხედვით.

სხვა გამოყენების მეთოდები:

გარეგანი გამოყენებისთვის (კომპრესები, გამოსავლებები) გამოიყენება უფრო კონცენტრირებული ნაყენი (მაგ., 3-4 სუფრის კოვზი 1 ჭიქა წყალზე).

გვერდითი მოვლენები

ტუხტის ფესვების პრეპარატები, ჩვეულებრივ, კარგად გადაიტანება, თუმცა იშვიათ შემთხვევებში შეიძლება გამოვლინდეს:

• გულისრევა, ღებინება: დიდი დოზებით მიღებისას.
• ალერგიული რეაქციები: იშვიათად.

უკუჩვენებები

• მომატებული მგრძნობელობა (ალერგია) ტუხტის მიმართ.
• ორსულობა და ლაქტაცია (საჭიროა ექიმთან კონსულტაცია).
• 12 წლამდე ასაკი (საჭიროა პედიატრთან კონსულტაცია).

გაფრთხილება

გაფრთხილება: ტუხტის ფესვების პრეპარატების გამოყენებამდე აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ექიმის კონსულტაცია ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა, ლაქტაცია). არ გადააჭარბოთ რეკომენდებულ დოზას.