C ვიტამინი (Acidum ascorbicum)

1. აღმოჩენის ისტორია

C ვიტამინის დეფიციტით გამოწვეული დაავადება, სურავანდი, ცნობილი იყო უძველესი დროიდან. ჯერ კიდევ ძველ ეგვიპტეში იცოდნენ, რომ ციტრუსების მიღება ხელს უწყობდა ამ დაავადების თავიდან აცილებას. თუმცა, მხოლოდ მე-20 საუკუნეში დაიწყო C ვიტამინის, როგორც ანტისურავანდული ფაქტორის, აქტიური შესწავლა. 1928 წელს უნგრელმა ექიმმა, ალბერტ სენტ-გიორგიმ, გამოყო ეს ნივთიერება ლიმონის წვენიდან და თავდაპირველად უწოდა "ჰექსურონის მჟავა". 1932 წელს დადგინდა, რომ ჰექსურონის მჟავა და C ვიტამინი ერთი და იგივე ნივთიერებაა, ხოლო 1933 წელს მას ეწოდა ასკორბინის მჟავა. ამ აღმოჩენისთვის სენტ-გიორგიმ 1937 წელს მიიღო ნობელის პრემია ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში.

2. ქიმიური ფორმულა

C ვიტამინის ქიმიური ფორმულაა C₆H₈O₆.

3. ფიზიკური და ქიმიური თვისებები

C ვიტამინი არის თეთრი, კრისტალური ფხვნილი, წყალში კარგად ხსნადი. მას აქვს მჟავე გემო. C ვიტამინი არის ძლიერი აღმდგენი საშუალება და ადვილად იჟანგება ჰაერზე, განსაკუთრებით სითბოს და სინათლის ზემოქმედებით. ამიტომ, C ვიტამინის შემცველი პროდუქტები უნდა ინახებოდეს გრილ, ბნელ ადგილას.

4. ბუნებრივი წყაროები

C ვიტამინი ფართოდ არის გავრცელებული მცენარეულ საკვებში, განსაკუთრებით:

• ციტრუსებში: ლიმონი, ფორთოხალი, გრეიფრუტი, მანდარინი.
• კენკროვნებში: მოცვი, მარწყვი, ჟოლო, შავი მოცხარი.
• ბოსტნეულში: წიწაკა (განსაკუთრებით წითელი), კომბოსტო, ისპანახი, ბროკოლი, ყვავილოვანი კომბოსტო.
• მწვანილში: ოხრახუში, კამა, ქინძი.
• სხვა: კივი, პომიდორი, კარტოფილი.

ცხოველური წარმოშობის პროდუქტები შეიცავს C ვიტამინის მცირე რაოდენობას.

5. ბიოშეღწევადობა

C ვიტამინის ბიოშეღწევადობა, ანუ ორგანიზმის მიერ მისი შეწოვის და გამოყენების უნარი, დამოკიდებულია მიღების გზაზე და დოზაზე. ორალური მიღებისას, C ვიტამინი შეიწოვება წვრილ ნაწლავში აქტიური ტრანსპორტის მექანიზმით. მაღალი დოზების მიღებისას, ბიოშეღწევადობა მცირდება, რადგან ნაწლავის შეწოვის მექანიზმები ხდება გაჯერებული. C ვიტამინი არ გროვდება ორგანიზმში და ჭარბი გამოიყოფა შარდით.

C ვიტამინის ბიოშეღწევადობაზე ასევე მოქმედებს სხვა ფაქტორები, როგორიცაა:

• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მდგომარეობა: ზოგიერთი დაავადება, როგორიცაა კრონის დაავადება ან ცელიაკია, ამცირებს C ვიტამინის შეწოვას.
• მოწევა: მწეველებს ესაჭიროებათ C ვიტამინის უფრო მაღალი დოზები, რადგან მოწევა ამცირებს მის ბიოშეღწევადობას.
• ზოგიერთი მედიკამენტი: ზოგიერთმა მედიკამენტმა, როგორიცაა ანტიბიოტიკები და ჩასახვის საწინააღმდეგო აბები, შეიძლება შეამცირონ C ვიტამინის დონე ორგანიზმში.

6. მოქმედების მექანიზმი

C ვიტამინი არის მნიშვნელოვანი კოფაქტორი მრავალი ფერმენტული რეაქციისთვის ორგანიზმში. ის მონაწილეობს:

• კოლაგენის სინთეზში: კოლაგენი არის ცილა, რომელიც აუცილებელია შემაერთებელი ქსოვილის, კანის, ძვლების და სისხლძარღვების ჯანმრთელობისთვის.
• ნეიროტრანსმიტერების სინთეზში: ნეიროტრანსმიტერები არის ქიმიური ნივთიერებები, რომლებიც უზრუნველყოფენ ნერვული იმპულსების გადაცემას.
• იმუნური სისტემის ფუნქციონირებაში: C ვიტამინი ხელს უწყობს იმუნური უჯრედების ზრდას და ფუნქციონირებას.
• ანტიოქსიდანტურ დაცვაში: C ვიტამინი ანეიტრალებს თავისუფალ რადიკალებს, რომლებიც აზიანებენ უჯრედებს.
• რკინის შეწოვაში: C ვიტამინი ხელს უწყობს არაჰემური რკინის შეწოვას საკვებიდან.

7. ფარმაკოლოგიური თვისებები

• ანტიოქსიდანტური: იცავს უჯრედებს ოქსიდაციური სტრესისგან.
• იმუნომოდულატორული: აძლიერებს იმუნურ სისტემას და ზრდის ორგანიზმის წინააღმდეგობის უნარს ინფექციების მიმართ.
• ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს ორგანიზმში.
• ანტიალერგიული: ამცირებს ალერგიული რეაქციების გამოვლინებას.
• დეტოქსიკაციური: ხელს უწყობს ორგანიზმიდან ტოქსინების გამოდევნას.
• ჭრილობების შეხორცების დაჩქარება: მონაწილეობს კოლაგენის სინთეზში, რაც აუცილებელია ქსოვილების რეგენერაციისთვის.

8. გამოყენება მედიცინაში

• სურავანდის პროფილაქტიკა და მკურნალობა: C ვიტამინის დეფიციტი იწვევს სურავანდს, რომელიც ხასიათდება სისუსტით, ღრძილებიდან სისხლდენით, კანის სიმშრალით და სხვა სიმპტომებით. C ვიტამინის მიღება ხელს უშლის ამ დაავადების განვითარებას.
• გაციების და გრიპის სიმპტომების შემსუბუქება: C ვიტამინი აძლიერებს იმუნურ სისტემას და ხელს უწყობს ორგანიზმის ბრძოლას ვირუსული ინფექციების წინააღმდეგ.
• რკინის დეფიციტის ანემიის მკურნალობა: ხელს უწყობს რკინის შეწოვას საკვებიდან, რაც მნიშვნელოვანია ანემიის პრევენციისა და მკურნალობისთვის.
• კანის დაავადებების მკურნალობა: C ვიტამინი გამოიყენება ეგზემას, აკნეს და სხვა კანის დაავადებების სამკურნალოდ, რადგან ხელს უწყობს კოლაგენის სინთეზს და აქვს ანტიოქსიდანტური თვისებები.
• თვალის დაავადებების პროფილაქტიკა: C ვიტამინი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს თვალის ჯანმრთელობის შენარჩუნებაში და შეიძლება დაიცვას კატარაქტის განვითარებისგან.

9. გამოყენების ფორმები

C ვიტამინი ხელმისაწვდომია სხვადასხვა ფორმით, როგორიცაა:

• ტაბლეტები: ყველაზე გავრცელებული ფორმაა, ხელმისაწვდომია სხვადასხვა დოზირებით.
• კაფსულები: შეიცავს C ვიტამინის ფხვნილს ან გრანულებს.
• საღეჭი ტაბლეტები: განსაკუთრებით პოპულარულია ბავშვებში.
• ფხვნილი: შეიძლება გაიხსნას წყალში ან წვენში.
• ინექციები: გამოიყენება მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში, როდესაც საჭიროა C ვიტამინის სწრაფი მიწოდება ორგანიზმში.
• ადგილობრივი გამოყენების საშუალებები: კრემები, შრატები და ლოსიონები, რომლებიც გამოიყენება კანის მოვლისთვის.

10. დოზირება

C ვიტამინის დღიური დოზა დამოკიდებულია ასაკზე, ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე და ინდივიდუალურ საჭიროებებზე.

• მოზრდილებისთვის: რეკომენდებული დღიური დოზაა 65-90 მგ. ზედა ზღვარი არის 2000 მგ დღეში.
• ორსულობის და ლაქტაციის პერიოდში: დოზა შეიძლება გაიზარდოს ექიმის რეკომენდაციით.
• მწეველებისთვის: რეკომენდებულია C ვიტამინის მომატებული დოზა (დაახლოებით 35 მგ-ით მეტი არამწეველებთან შედარებით).
• ბავშვებისთვის: დოზირება უნდა შეთანხმდეს ექიმთან. როგორც წესი, რეკომენდაციები ასეთია: 1-3 წლის ასაკში - 15 მგ; 4-8 წლის ასაკში - 25 მგ; 9-13 წლის ასაკში - 45 მგ; 14-18 წლის ასაკში - 75 მგ (ბიჭებისთვის) და 65 მგ (გოგონებისთვის).

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ C ვიტამინის მაღალი დოზების ხანგრძლივი მიღება ექიმის რეკომენდაციის გარეშე არ არის რეკომენდებული.

11. ინფორმაცია ბოლო მიმდინარე კვლევებზე

ბოლო წლებში ჩატარებული კვლევები აჩვენებს, რომ C ვიტამინს შეიძლება ჰქონდეს დადებითი ეფექტი სხვადასხვა დაავადებების პრევენციასა და მკურნალობაში, მათ შორის:

• გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები: C ვიტამინი ხელს უწყობს არტერიული წნევის რეგულირებას და ამცირებს გულის შეტევის და ინსულტის რისკს.
• კიბო: ზოგიერთი კვლევა აჩვენებს, რომ C ვიტამინის მაღალი დოზებით მიღება ხელს უწყობს სიმსივნური უჯრედების ზრდის შეფერხებას.
• ნეიროდეგენერაციული დაავადებები: C ვიტამინი შეიძლება დაიცვას ტვინის უჯრედები დაზიანებისგან და შეამციროს ალცჰაიმერის დაავადების და პარკინსონის დაავადების განვითარების რისკი.
• კატარაქტა: C ვიტამინის მიღება ამცირებს კატარაქტის განვითარების რისკს.
• COVID-19: მიმდინარეობს კვლევები C ვიტამინის როლის შესახებ COVID-19-ის მკურნალობაში. ზოგიერთი კვლევა აჩვენებს, რომ C ვიტამინის მაღალი დოზებით მიღება ხელს უწყობს დაავადების სიმპტომების შემსუბუქებას და გართულებების რისკის შემცირებას.

12. უსაფრთხოების ინფორმაცია

C ვიტამინი ზოგადად უსაფრთხოა რეკომენდებული დოზებით მიღებისას. თუმცა, მაღალი დოზების (2000 მგ-ზე მეტი დღეში) ხანგრძლივმა მიღებამ შეიძლება გამოიწვიოს გვერდითი მოვლენები, როგორიცაა:

• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დარღვევები: გულისრევა, ღებინება, დიარეა, მუცლის ტკივილი.
• თირკმლის კენჭების წარმოქმნა: C ვიტამინის მაღალი დოზებით მიღებამ შეიძლება გაზარდოს თირკმლის კენჭების წარმოქმნის რისკი, განსაკუთრებით იმ ადამიანებში, რომლებსაც ანამნეზში აქვთ ეს პრობლემა.
• სხვა: თავის ტკივილი, უძილობა, გაღიზიანებადობა.

C ვიტამინის მიღებამდე აუცილებელია ექიმთან კონსულტაცია, განსაკუთრებით თუ ხართ ორსულად, ძუძუთი კვებავთ ბავშვს, იღებთ სხვა მედიკამენტებს ან გაქვთ ჯანმრთელობის პრობლემები.

13. შენახვის პირობები

C ვიტამინის შემცველი პროდუქტები უნდა ინახებოდეს გრილ, ბნელ და მშრალ ადგილას, ბავშვებისთვის მიუწვდომელ ადგილზე. არ გამოიყენოთ ვარგისიანობის ვადის გასვლის შემდეგ.