
მუხის ქერქი - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა
შესავალი
მუხა (Quercus) ფოთოლმცვენი ან მარადმწვანე ხეებისა და ბუჩქების გვარია წიფლისებრთა ოჯახიდან. მუხა ფართოდაა გავრცელებული ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში, სუბტროპიკებიდან ზომიერ სარტყლამდე. ცნობილია მუხის 600-მდე სახეობა. საქართველოში ბუნებრივად გავრცელებულია 6 სახეობა, მათგან აღსანიშნავია ჩვეულებრივი მუხა (Quercus robur), ქართული მუხა (Quercus iberica), ჭალის მუხა (Quercus pedunculiflora). მუხის ქერქს, როგორც სამკურნალო საშუალებას, მრავალი საუკუნის მანძილზე იყენებდნენ ტრადიციულ მედიცინაში, განსაკუთრებით ანთებითი პროცესების და სისხლდენის შესაჩერებლად.
მორფოლოგია
მუხის ქერქი, როგორც წესი, მოპოვებულია ახალგაზრდა ტოტებიდან და მცირე ზომის ღეროდან. გარეთა ზედაპირი გლუვია, მბზინავი, მონაცრისფრო-მომწვანო ან მოვერცხლისფრო-მოყავისფრო, შიგნითა ზედაპირი კი მოყვითალო ან მოწითალო-ყავისფერია, წვრილბოჭკოვანი. გამხმარი ქერქი მტვრევადია, აქვს სუსტი, თავისებური სუნი და ძლიერ შემკვრელი, მომწარო გემო.
ქიმიური შემადგენლობა (100 გრამზე)
მუხის ქერქის ქიმიური შემადგენლობა მრავალფეროვანია და დამოკიდებულია მუხის სახეობაზე, შეგროვების დროზე და სხვა ფაქტორებზე. თუმცა, ზოგადად, 100 გრამი მუხის ქერქი შეიცავს:
- მთრიმლავი ნივთიერებები: 10-20 გ (ძირითადად კატექინის ჯგუფის ტანინები).
- ფლავონოიდები: 1-2 გ (კვერცეტინი, კემპფეროლი და სხვ.).
- ელაგის მჟავა: 0.5-1 გ.
- გალის მჟავა: 0.5-1 გ.
- ფისები: 1-2 გ.
- პექტინები: 2-3 გ.
- სახამებელი: 5-7 გ.
- მინერალური ნივთიერებები: 5-8 გ (კალიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა და სხვ.).
აქტიური ნივთიერებების სია
ძირითადი აქტიური ნივთიერებები:
- მთრიმლავი ნივთიერებები (ტანინები): მუხის ქერქის ძირითადი აქტიური კომპონენტებია ტანინები, განსაკუთრებით კატექინის ჯგუფის. მათ აქვთ შემკვრელი, ანთების საწინააღმდეგო, ანტიმიკრობული და ჰემოსტატიკური (სისხლდენის შემაჩერებელი) მოქმედება.
- ფლავონოიდები: ფლავონოიდებს, როგორიცაა კვერცეტინი და კემპფეროლი, გააჩნიათ ანტიოქსიდანტური, ანთების საწინააღმდეგო და კაპილარების გამამაგრებელი თვისებები.
- ელაგის მჟავა: ავლენს ანტიოქსიდანტურ და ანტიმუტაგენურ აქტივობას.
- გალის მჟავა: აქვს ანტიოქსიდანტური, ანტიმიკრობული და ანთების საწინააღმდეგო თვისებები.
ფარმაკოლოგიური თვისებები
მუხის ქერქს აქვს შემდეგი ძირითადი ფარმაკოლოგიური თვისებები:
- შემკვრელი: ტანინები უკავშირდებიან ცილებს და წარმოქმნიან დამცავ აპკს ლორწოვან გარსებზე და კანზე, რაც ამცირებს ანთებას და ხელს უშლის ინფექციის გავრცელებას.
- ანთების საწინააღმდეგო: ტანინები და ფლავონოიდები თრგუნავენ ანთებითი მედიატორების გამომუშავებას და ამცირებენ ანთებით პროცესს.
- ანტიმიკრობული: ტანინები და გალის მჟავა აფერხებენ ზოგიერთი ბაქტერიისა და სოკოს ზრდას.
- ჰემოსტატიკური: ტანინები ხელს უწყობენ სისხლძარღვების შევიწროებას და სისხლის შედედებას, რითაც აჩერებენ სისხლდენას.
- ანტიოქსიდანტური: ფლავონოიდები, ელაგის მჟავა და გალის მჟავა იცავენ უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების მავნე ზემოქმედებისგან.
გამოყენების სარგებელი
სამეცნიერო კვლევების თანახმად, მუხის ქერქის გამოყენება სასარგებლოა შემდეგ შემთხვევებში:
- პირის ღრუს და ყელის ანთებითი დაავადებები: გინგივიტი, სტომატიტი, ფარინგიტი, ტონზილიტი (ანგინა).
- კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დარღვევები: დიარეა, დიზენტერია, გასტრიტი, ენტერიტი.
- კანის დაავადებები: ეგზემა, დერმატიტი, მცირე ზომის დამწვრობები, ტროფიკული წყლულები.
- ბუასილი: გარეგანი გამოყენება ამცირებს ტკივილს, ქავილს და სისხლდენას.
- ჭარბი ოფლიანობა: ფეხის აბაზანები ამცირებენ ოფლიანობას.
გამოყენების ჩვენებები
მუხის ქერქის გამოყენება რეკომენდებულია შემდეგ შემთხვევებში:
- პირის ღრუს ლორწოვანი გარსის ანთება (გინგივიტი, სტომატიტი).
- ყელის ტკივილი (ფარინგიტი, ტონზილიტი).
- მსუბუქი დიარეა.
- კანის მცირე ზომის დაზიანებები (ჭრილობები, ნაკაწრები, დამწვრობები).
- ბუასილის გარეგანი სიმპტომების შემსუბუქება.
- ფეხების ჭარბი ოფლიანობა.
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
მუხის ქერქი ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში მრავალი საუკუნის განმავლობაში. მას იყენებდნენ როგორც შინაგანად (ნაყენის, ჩაის სახით), ასევე გარეგანად (გამოსავლებად, აბაზანებისთვის, კომპრესებისთვის). ხალხურ მედიცინაში მუხის ქერქს იყენებენ დიარეის, დიზენტერიის, კუჭის წყლულის, ბუასილის, ღრძილებიდან სისხლდენის, კანის დაავადებების, ჭარბი ოფლიანობის სამკურნალოდ. ასევე, იყენებდნენ როგორც ჭრილობების შემახორცებელ და სისხლდენის შემაჩერებელ საშუალებას.
როგორ გამოვიყენოთ
ზოგადი რეკომენდაციები:
- მუხის ქერქი ხელმისაწვდომია სხვადასხვა ფორმით: გამომშრალი ქერქი, ნაყენი, ჩაი, მშრალი ექსტრაქტი, კაფსულები და სხვა.
- შიგნით მისაღებად, როგორც წესი, გამოიყენება ნაყენი ან ჩაი.
- გარეგანი გამოყენებისთვის გამოიყენება ნაყენი, ნახარში (უფრო კონცენტრირებული ნაყენი), მალამოები, გელები.
- დოზირება დამოკიდებულია გამოყენების ფორმაზე და დაავადების სიმძიმეზე.
ნაყენის მომზადება:
- 1 სუფრის კოვზ დაქუცმაცებულ მუხის ქერქს დაასხით 200 მლ მდუღარე წყალი.
- გააჩერეთ თავდახურულ ჭურჭელში 30-60 წუთის განმავლობაში.
- გაწურეთ.
- გამოიყენეთ გამოსავლებად ან შიგნით მისაღებად (1/4 ჭიქა 3-4 ჯერ დღეში).
ჩაის მომზადება:
- 1 ჩაის კოვზ დაქუცმაცებულ მუხის ქერქს დაასხით 200 მლ მდუღარე წყალი.
- გააჩერეთ 10-15 წუთის განმავლობაში.
- გაწურეთ.
- მიიღეთ 1/2 ჭიქა 2-3 ჯერ დღეში.
მშრალი ექსტრაქტის გამოყენება:
- მშრალი ექსტრაქტის გამოყენებისას მიჰყევით მწარმოებლის ინსტრუქციას.
კაფსულების გამოყენება:
- კაფსულების გამოყენებისას მიჰყევით მწარმოებლის ინსტრუქციას.
სხვა გამოყენების მეთოდები:
- გამოსავლებად: გამოიყენეთ მუხის ქერქის ნაყენი ან ნახარში პირის ღრუსა და ყელის გამოსავლებად ანთებითი პროცესების დროს.
- აბაზანებისთვის: დაამატეთ 1-2 ლიტრი მუხის ქერქის ნაყენი ან ნახარში აბაზანის წყალში. აბაზანის ხანგრძლივობა 15-20 წუთი. გამოიყენება კანის დაავადებების და ბუასილის დროს.
- კომპრესებისთვის: დაასველეთ ბამბის ქსოვილი მუხის ქერქის ნაყენში ან ნახარშში და დაიდეთ დაზიანებულ ადგილზე. გამოიყენება კანის დაავადებების და მცირე ზომის ჭრილობების დროს.
გვერდითი მოვლენები
მუხის ქერქის გამოყენებისას შესაძლოა გამოვლინდეს შემდეგი გვერდითი მოვლენები:
- გულისრევა, ღებინება (დიდი დოზებით შიგნით მიღებისას).
- ყაბზობა (ხანგრძლივი გამოყენებისას).
- ალერგიული რეაქციები (იშვიათად).
უკუჩვენებები
მუხის ქერქის გამოყენება უკუნაჩვენებია შემდეგ შემთხვევებში:
- მომატებული მგრძნობელობა მუხის ქერქის ან მასში შემავალი კომპონენტების მიმართ.
- ორსულობა და ლაქტაციის პერიოდი (უსაფრთხოების შესახებ საკმარისი მონაცემების არარსებობის გამო).
- ბავშვთა ასაკი (12 წლამდე - შიგნით მისაღებად, 3 წლამდე - გარეგანი გამოყენებისთვის).
- ყაბზობა (შიგნით მიღებისას).
- თირკმლის და ღვიძლის მძიმე დაავადებები.
გაფრთხილება
მუხის ქერქის გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის და ხანგრძლივი დროით, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. არ გადააჭარბოთ რეკომენდებულ დოზას. ხანგრძლივმა გამოყენებამ შეიძლება გამოიწვიოს ყაბზობა.