ტირიფის ქერქი - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა

შესავალი

ტირიფი (Salix) ფოთოლმცვენი ხეებისა და ბუჩქების გვარია ტირიფისებრთა ოჯახიდან. მისი ბოტანიკური სახელწოდებაა Salix. ტირიფი ფართოდაა გავრცელებული ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ზომიერ და ცივ სარტყლებში, გვხვდება დაახლოებით 400 სახეობა. საქართველოში 20-მდე სახეობა იზრდება, მათ შორის აღსანიშნავია თეთრი ტირიფი (Salix alba), მურყანი (Salix fragilis), წნორი (Salix viminalis). ტირიფის ქერქს, როგორც სამკურნალო საშუალებას, მრავალი საუკუნის მანძილზე იყენებდნენ ტრადიციულ მედიცინაში, განსაკუთრებით ტკივილგამაყუჩებლად და სიცხის დამწევად.

მორფოლოგია

ტირიფის ქერქი, როგორც წესი, მოპოვებულია ახალგაზრდა ტოტებიდან. მისი გარეგნული მახასიათებლები განსხვავდება სახეობის მიხედვით. თუმცა, ზოგადად, ახალგაზრდა ტოტების ქერქი გლუვია, მოყვითალო ან მომწვანო ფერის. გამხმარი ქერქი, ჩვეულებრივ, მილისებრი ან ღარისებრი ნაჭრებია, სხვადასხვა ზომის და სისქის. გარეთა ზედაპირი შეიძლება იყოს გლუვი ან ოდნავ დანაოჭებული, ხშირად დაფარულია საცობის თხელი ფენით. შიგნითა ზედაპირი გლუვია, ღია ფერის. ტირიფის ქერქს აქვს სუსტი, დამახასიათებელი სუნი და მწკლარტე, ოდნავ მომწარო გემო.

ქიმიური შემადგენლობა (100 გრამზე)

ტირიფის ქერქის ქიმიური შემადგენლობა დამოკიდებულია სახეობაზე, შეგროვების დროზე და სხვა ფაქტორებზე. თუმცა, ზოგადად, 100 გრამი ტირიფის ქერქი შეიცავს:

• სალიცილის გლიკოზიდები: 2-10 გ (მათ შორის სალიცინი, სალიკორტინი, პოპულინი).
• ფლავონოიდები: 1-3 გ (კვერცეტინი, ნარინგენინი და სხვ.).
• მთრიმლავი ნივთიერებები: 5-15 გ.
• ფენოლკარბონის მჟავები: 1-2 გ (სალიცილის მჟავა, გალის მჟავა).
• ფისები: კვალი.
• ორგანული მჟავები: კვალი (ვაშლის მჟავა, ლიმონმჟავა).

აქტიური ნივთიერებების სია

ძირითადი აქტიური ნივთიერებები:

• სალიცილის გლიკოზიდები: ტირიფის ქერქის ძირითადი აქტიური კომპონენტებია სალიცილის მჟავას გლიკოზიდები, განსაკუთრებით სალიცინი. ორგანიზმში სალიცინი გარდაიქმნება სალიცილის მჟავად, რომელსაც აქვს ტკივილგამაყუჩებელი, სიცხის დამწევი და ანთების საწინააღმდეგო მოქმედება.
• ფლავონოიდები: ფლავონოიდებს, როგორიცაა კვერცეტინი და ნარინგენინი, აქვთ ანტიოქსიდანტური, ანთების საწინააღმდეგო და კაპილარების გამამაგრებელი თვისებები.
• მთრიმლავი ნივთიერებები: მთრიმლავი ნივთიერებები, როგორებიცაა ტანინები, ავლენენ შემკვრელ, ანთების საწინააღმდეგო და ანტიმიკრობულ ეფექტს.
• ფენოლკარბონის მჟავები: სალიცილის მჟავას და გალის მჟავას აქვთ ტკივილგამაყუჩებელი, სიცხის დამწევი, ანთების საწინააღმდეგო და ანტიოქსიდანტური მოქმედება.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

ტირიფის ქერქს აქვს შემდეგი ძირითადი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• ტკივილგამაყუჩებელი: სალიცილის მჟავა და მისი გლიკოზიდები თრგუნავენ პროსტაგლანდინების სინთეზს, რითაც ამცირებენ ტკივილის შეგრძნებას.
• სიცხის დამწევი: სალიცილის მჟავა მოქმედებს თავის ტვინის თერმორეგულაციის ცენტრზე და აქვეითებს სხეულის ტემპერატურას.
• ანთების საწინააღმდეგო: სალიცილის მჟავა, ფლავონოიდები და მთრიმლავი ნივთიერებები ამცირებენ ანთებით პროცესებს.
• ანტიაგრეგანტული: სალიცილის მჟავა აფერხებს თრომბოციტების აგრეგაციას (შეწებებას) და ამცირებს თრომბის წარმოქმნის რისკს.
• ანტიოქსიდანტური: ფლავონოიდები და ფენოლკარბონის მჟავები იცავენ უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების მავნე ზემოქმედებისგან.
• შემკვრელი: მთრიმლავი ნივთიერებები უკავშირდებიან ცილებს და წარმოქმნიან დამცავ აპკს ლორწოვან გარსებზე, რაც ამცირებს ანთებას.

გამოყენების სარგებელი

სამეცნიერო კვლევების თანახმად, ტირიფის ქერქის გამოყენება სასარგებლოა შემდეგ შემთხვევებში:

• თავის ტკივილი: ტირიფის ქერქი ეფექტურია მსუბუქი და საშუალო სიმძიმის თავის ტკივილის დროს.
• კუნთების და სახსრების ტკივილი: ამსუბუქებს ტკივილს ართრიტის, რევმატიზმის, მიოზიტის დროს.
• ცხელება: ტირიფის ქერქს აქვს სიცხის დამწევი მოქმედება.
• გაციება და გრიპი: ამსუბუქებს გაციების და გრიპის სიმპტომებს, როგორიცაა თავის ტკივილი, ყელის ტკივილი, ცხელება.
• მენსტრუალური ტკივილი: ტირიფის ქერქს შეუძლია შეამციროს მენსტრუალური ტკივილი.

გამოყენების ჩვენებები

ტირიფის ქერქის გამოყენება რეკომენდებულია შემდეგ შემთხვევებში:

• მსუბუქი და საშუალო სიმძიმის თავის ტკივილი.
• კუნთების და სახსრების ტკივილი (ართრიტი, რევმატიზმი, მიოზიტი).
• ცხელება.
• გაციების და გრიპის სიმპტომების შემსუბუქება.
• მენსტრუალური ტკივილი.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ტირიფის ქერქი ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში მრავალი საუკუნის განმავლობაში. მას იყენებდნენ როგორც შინაგანად (ნაყენის, ჩაის სახით), ასევე გარეგანად (კომპრესებისთვის). ხალხურ მედიცინაში ტირიფის ქერქს იყენებენ თავის ტკივილის, კბილის ტკივილის, სახსრების ტკივილის, ცხელების, გაციების, გრიპის, რევმატიზმის, პოდაგრის სამკურნალოდ. ასევე, იყენებდნენ როგორც ჭრილობების შემახორცებელ საშუალებას.

როგორ გამოვიყენოთ

ზოგადი რეკომენდაციები:

• ტირიფის ქერქი ხელმისაწვდომია სხვადასხვა ფორმით: გამომშრალი ქერქი, ნაყენი, ჩაი, კაფსულები, მშრალი ექსტრაქტი და სხვა.
• შიგნით მისაღებად, როგორც წესი, გამოიყენება ნაყენი, ჩაი, კაფსულები ან მშრალი ექსტრაქტი.
• დოზირება დამოკიდებულია გამოყენების ფორმაზე და დაავადების სიმძიმეზე.

ნაყენის მომზადება:

• 1-2 სუფრის კოვზ დაქუცმაცებულ ტირიფის ქერქს დაასხით 200-400 მლ მდუღარე წყალი.
• გააჩერეთ თავდახურულ ჭურჭელში 2-3 საათის განმავლობაში.
• გაწურეთ.
• მიიღეთ 1/4-1/2 ჭიქა 3-4 ჯერ დღეში, ჭამის წინ.

ჩაის მომზადება:

• 1-2 ჩაის კოვზ დაქუცმაცებულ ტირიფის ქერქს დაასხით 200 მლ მდუღარე წყალი.
• გააჩერეთ 10-15 წუთის განმავლობაში.
• გაწურეთ.
• მიიღეთ 1 ჭიქა 2-3 ჯერ დღეში.

მშრალი ექსტრაქტის გამოყენება:

• მშრალი ექსტრაქტის გამოყენებისას მიჰყევით მწარმოებლის ინსტრუქციას.

კაფსულების გამოყენება:

• კაფსულების გამოყენებისას მიჰყევით მწარმოებლის ინსტრუქციას.

სხვა გამოყენების მეთოდები:

• ტირიფის ქერქი ძირითადად გამოიყენება შიგნით მისაღებად. მისი გამოყენება გარეგანი გამოყენებისთვის, მაგალითად კომპრესების სახით, ნაკლებადაა გავრცელებული.

გვერდითი მოვლენები

ტირიფის ქერქის გამოყენებისას შესაძლოა გამოვლინდეს შემდეგი გვერდითი მოვლენები:

• გულისრევა, ღებინება, დიარეა.
• კუჭის ტკივილი.
• თავბრუსხვევა, ყურებში შუილი.
• ალერგიული რეაქციები (იშვიათად).

უკუჩვენებები

ტირიფის ქერქის გამოყენება უკუნაჩვენებია შემდეგ შემთხვევებში:

• მომატებული მგრძნობელობა სალიცილატების მიმართ.
• ასპირინის მიმართ ალერგია.
• ორსულობა და ლაქტაციის პერიოდი.
• 16 წლამდე ასაკის ბავშვები (რეიეს სინდრომის განვითარების რისკის გამო).
• კუჭის ან თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადება.
• სისხლდენისადმი მიდრეკილება.
• ბრონქული ასთმა.

გაფრთხილება

ტირიფის ქერქის გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის და ხანგრძლივი დროით, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. არ გადააჭარბოთ რეკომენდებულ დოზას. ტირიფის ქერქმა შეიძლება გააძლიეროს ანტიკოაგულანტების (სისხლის გამათხელებლების) მოქმედება.