თაგვისარა (Ruscus) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: თაგვისარა (Ruscus) მარადმწვანე ბუჩქების ან ბუჩქბალახების გვარია სატაცურისებრთა (ყოფილი ძირმწარასებრთა) ოჯახიდან. გვარი მოიცავს 6-9 სახეობას, რომლებიც ძირითადად გავრცელებულია ხმელთაშუა ზღვის რეგიონში, დასავლეთ და სამხრეთ ევროპაში, ჩრდილოეთ აფრიკაში, დასავლეთ აზიასა და კავკასიაში. საქართველოში ველურად იზრდება 2 სახეობა: ძირმწარა (Ruscus colchicus) და ეკალღიჭა (Ruscus aculeatus). თაგვისარას სახეობები გამოირჩევიან უჩვეულო გარეგნობით - ფოთლისებრი ღეროებით (ფილოკლადიუმებით) და წითელი ნაყოფით. თაგვისარა საუკუნეების მანძილზე გამოიყენებოდა ხალხურ მედიცინაში, განსაკუთრებით ვენური უკმარისობისა და ბუასილის სამკურნალოდ.

ბოტანიკური აღწერა

ოჯახი: სატაცურისებრთა (Asparagaceae), ყოფილი ძირმწარასებრთა (Ruscaceae).

გვარი: თაგვისარა (Ruscus).

სახეობა: აღწერა მოიცავს ზოგად მახასიათებლებს, რომლებიც საერთოა თაგვისარას სხვადასხვა სახეობებისთვის. კონკრეტული სახეობის აღწერისთვის, საჭიროა დაზუსტდეს სახეობა.

სიცოცხლის ფორმა: მარადმწვანე ბუჩქი ან ბუჩქბალახი.

ხანგრძლივობა: მრავალწლოვანი.

სიმწიფის პერიოდი: ნაყოფი მწიფდება შემოდგომაზე ან ზამთრის დასაწყისში, სახეობის მიხედვით.

ღერო: თაგვისარას ღერო სწორმდგომია, დატოტვილი, დაფარულია მწვანე, ტყავისებრი, ფოთლის მსგავსი ფილოკლადიუმებით. სიმაღლე მერყეობს 30 სმ-დან 1 მეტრამდე.

ქერქი: ღეროს ქერქი მოყავისფრო ან მონაცრისფროა.

ფოთლები: ნამდვილი ფოთლები რედუცირებულია ქერცლებად, ხოლო ფოტოსინთეზის ფუნქციას ასრულებს ფოთლისმაგვარი ფილოკლადიუმები. ფილოკლადიუმები ლანცეტა ფორმისაა, წაწვეტებული, კიდემთლიანი, ტყავისებრი, მწვანე ფერის.

ყვავილები: თაგვისარა ორსახლიანი მცენარეა, ანუ მამრობითი და მდედრობითი ყვავილები სხვადასხვა ეგზემპლარებზე ვითარდება. ყვავილები პატარაა, მომწვანო-მოთეთრო ან მოყვითალო, განლაგებულია ფილოკლადიუმის ზედაპირზე, ცენტრალურ ძარღვთან ახლოს. ყვავილობს ზამთარში ან ადრე გაზაფხულზე.

ნაყოფი: სფერული, წითელი, წვნიანი კენკრა. ნაყოფი დიამეტრით დაახლოებით 1 სმ-ია. შეიცავს 1-2 თესლს.

ფესვები: თაგვისარას აქვს კარგად განვითარებული ფესურა და დამატებითი ფესვები.

გავრცელება: თაგვისარა გავრცელებულია ხმელთაშუა ზღვის რეგიონში, დასავლეთ და სამხრეთ ევროპაში, ჩრდილოეთ აფრიკაში, დასავლეთ აზიასა და კავკასიაში. საქართველოში გვხვდება აფხაზეთში, სამეგრელოში, იმერეთში, გურიაში, აჭარაში, ქართლსა და კახეთში.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება თაგვისარას ფესურა და ახალგაზრდა ყლორტები. ფესურა შეიცავს საპონინებს (რუსკოგენინი, ნეორუსკოგენინი), ფლავონოიდებს, ეთერზეთს, ორგანულ მჟავებს. ახალგაზრდა ყლორტები მდიდარია ასკორბინის მჟავით (ვიტამინი C).

შეგროვების წესები: ფესურას აგროვებენ შემოდგომაზე ან ადრე გაზაფხულზე, მიწის ნაწილის გადაყვავილების შემდეგ. ფესურას თხრიან, რეცხავენ, ჭრიან ნაჭრებად და აშრობენ ჩრდილში, კარგად ვენტილირებად ადგილას. ახალგაზრდა ყლორტებს აგროვებენ გაზაფხულზე, ყვავილობამდე. აშრობენ ჩრდილში, თხელ ფენად გაშლილს. გამომშრალი ნედლეული ინახება მშრალ, გრილ ადგილას.

ქიმიური შემადგენლობა

თაგვისარას სამკურნალო ნაწილები შეიცავს მრავალ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებას:

• სტეროიდული საპონინები: რუსკოგენინი, ნეორუსკოგენინი - ძირითადი აქტიური ნივთიერებები.
• ფლავონოიდები: რუტინი, კვერცეტინი და სხვა.
• ეთერზეთი: მცირე რაოდენობით.
• ორგანული მჟავები: ასკორბინის მჟავა (ვიტამინი C) და სხვა.
• მთრიმლავი ნივთიერებები: მცირე რაოდენობით.
• მინერალური ნივთიერებები: კალიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი და სხვა.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

თაგვისარას სამკურნალო ნაწილებს აქვთ შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• ვენოტონური: აუმჯობესებენ ვენური სისხლძარღვების ტონუსს, ამცირებენ კაპილარების განვლადობას.
• ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებენ ანთებით პროცესებს.
• შარდმდენი: აქვთ მსუბუქი შარდმდენი მოქმედება.
• ანტიოქსიდანტური: იცავენ უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების მავნე ზემოქმედებისგან.

გამოყენება მედიცინაში: თაგვისარას პრეპარატები გამოიყენება ვენური უკმარისობის, ბუასილის, ქვედა კიდურების შეშუპების, ლიმფედემის სამკურნალოდ. ასევე, გამოიყენება როგორც დამხმარე საშუალება თრომბოფლებიტის, ვარიკოზული ვენების დროს.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

თაგვისარა ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში. მას იყენებენ ნაყენის, ნახარშის, ექსტრაქტის სახით. ხალხური რეცეპტების მიხედვით, თაგვისარას ხმარობენ ვენური უკმარისობის, ბუასილის, ქვედა კიდურების შეშუპების, შარდკენჭოვანი დაავადების, რევმატიზმის, პოდაგრის სამკურნალოდ. ასევე, იყენებენ როგორც მატონიზირებელ და იმუნიტეტის გამაძლიერებელ საშუალებას.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: თაგვისარას პრეპარატების გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა).