ცაცხვის ყვავილები - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: ცაცხვი (Tilia) ფოთოლმცვენი ხეების გვარია ტალღოთისებრთა ოჯახიდან (ყოფილი ცაცხვისებრთა). ცაცხვი ფართოდაა გავრცელებული ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ზომიერ სარტყლებში, გვხვდება ევროპაში, აზიაში, ჩრდილოეთ ამერიკაში. ცნობილია ცაცხვის დაახლოებით 30 სახეობა. საქართველოში ბუნებრივად გავრცელებულია 3 სახეობა: კავკასიური ცაცხვი (Tilia caucasica), ბეგოვიჩის ცაცხვი (Tilia begoniifolia) და ფართოფოთოლა ცაცხვი (Tilia platyphyllos). ცაცხვი ცნობილია თავისი სურნელოვანი ყვავილებით, რომლებიც ფართოდ გამოიყენება როგორც ხალხურ, ასევე ტრადიციულ მედიცინაში.

მორფოლოგია

ცაცხვის ყვავილები მოყვითალო-თეთრი ფერისაა, შეკრებილია ფარისებრ-საგველა ყვავილედებად. ყვავილედის ღერძს მიმაგრებული აქვს დამახასიათებელი, ენისებრი ფორმის, ღია მწვანე ფერის თანაყვავილი, რომელიც ყვავილობისას ყვავილედზე გრძელია, ნაყოფიანობისას კი ნაყოფედზე მოკლე ან მისი ტოლი. ყვავილები ხუთფურცლიანია, მრავალრიცხოვანი მტვრიანებით. გამოირჩევა ძლიერი, სასიამოვნო სურნელით. თითოეული ყვავილი დაახლოებით 8-10 მმ დიამეტრისაა.

ქიმიური შემადგენლობა (100 გრამზე)

ცაცხვის ყვავილები მდიდარია ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებებით. 100 გრამი ცაცხვის ყვავილი, საშუალოდ, შეიცავს:

• ეთერზეთი: 0.05-0.1 გ (ძირითადი კომპონენტებია ფარნეზოლი, გერანიოლი, ევგენოლი და სხვა).
• ფლავონოიდები: 1-2 გ (ტილიროზიდი, კვერცეტინი, კემპფეროლი, რუტინი და სხვა).
• მთრიმლავი ნივთიერებები: 2-3 გ.
• გლიკოზიდები: ტილიაცინი და სხვა.
• საპონინები: კვალი.
• ლორწოვანი ნივთიერებები: 3-4 გ.
• ასკორბინის მჟავა (ვიტამინი C): 30-40 მგ.
• ფენოლკარბონის მჟავები: ქლოროგენის მჟავა და სხვა.
• მინერალური ნივთიერებები: კალიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა და სხვა.

აქტიური ნივთიერებების სია

ძირითადი აქტიური ნივთიერებები:

• ეთერზეთი: ფარნეზოლი, გერანიოლი, ევგენოლი - განაპირობებენ ცაცხვის ყვავილების არომატს და აქვთ დამამშვიდებელი, ანტისეპტიკური და ანთების საწინააღმდეგო მოქმედება.
• ფლავონოიდები: ტილიროზიდი, კვერცეტინი, კემპფეროლი, რუტინი - ავლენენ ანტიოქსიდანტურ, ანთების საწინააღმდეგო, სპაზმოლიზურ და კაპილარების გამამაგრებელ თვისებებს.
• მთრიმლავი ნივთიერებები: ტანინები - აქვთ შემკვრელი, ანთების საწინააღმდეგო და ანტიმიკრობული მოქმედება.
• გლიკოზიდები: ტილიაცინი - ავლენს ოფლმდენ და სიცხის დამწევ ეფექტს.
• ლორწოვანი ნივთიერებები: აქვთ დამარბილებელი და გარსშემომგარსველი მოქმედება, იცავენ ლორწოვან გარსებს გაღიზიანებისგან.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

ცაცხვის ყვავილებს აქვთ შემდეგი ძირითადი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• ოფლმდენი: ხელს უწყობს ოფლის გამოყოფას, რაც სასარგებლოა გაციების და გრიპის დროს.
• სიცხის დამწევი: აქვეითებს სხეულის ტემპერატურას.
• ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს.
• ამოსახველებელი: ხელს უწყობს ნახველის გათხელებას და ბრონქებიდან მის გამოდევნას.
• სედატიური: აქვს დამამშვიდებელი ეფექტი ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე.
• სპაზმოლიზური: ხსნის გლუვი კუნთების სპაზმს.
• შარდმდენი: აქვს მსუბუქი შარდმდენი მოქმედება.
• ანტიოქსიდანტური: იცავს უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების მავნე ზემოქმედებისგან.

გამოყენების სარგებელი

სამეცნიერო კვლევების თანახმად, ცაცხვის ყვავილების გამოყენება სასარგებლოა შემდეგ შემთხვევებში:

• გაციება და გრიპი: ამსუბუქებს სიმპტომებს, აქვეითებს ტემპერატურას, აძლიერებს ოფლდენას, ხელს უწყობს ნახველის ამოღებას.
• ზედა სასუნთქი გზების ანთებითი დაავადებები: ფარინგიტი, ლარინგიტი, ტონზილიტი, ბრონქიტი.
• უძილობა, ნევროზული მდგომარეობები: აქვს დამამშვიდებელი ეფექტი, აუმჯობესებს ძილის ხარისხს.
• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სპაზმები: ხსნის სპაზმებს, აუმჯობესებს საჭმლის მონელებას.
• მსუბუქი ჰიპერტენზია: შეიძლება ხელი შეუწყოს არტერიული წნევის უმნიშვნელო დაქვეითებას.
• რევმატიზმი, პოდაგრა: აქვს მსუბუქი ტკივილგამაყუჩებელი და ანთების საწინააღმდეგო ეფექტი.

გამოყენების ჩვენებები

ცაცხვის ყვავილების გამოყენება რეკომენდებულია შემდეგ შემთხვევებში:

• მწვავე რესპირატორული ვირუსული ინფექციები (გაციება, გრიპი).
• მწვავე და ქრონიკული ბრონქიტი.
• ფარინგიტი, ლარინგიტი, ტონზილიტი.
• უძილობა, ნევროზი, მომატებული აგზნებადობა.
• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სპაზმები.
• მსუბუქი ჰიპერტენზია.
• რევმატიზმის და პოდაგრის დროს, როგორც დამხმარე საშუალება.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ცაცხვის ყვავილები ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. მას იყენებენ ნაყენის, ჩაის, ნახარშის სახით. ხალხური რეცეპტების მიხედვით, ცაცხვის ყვავილებს ხმარობენ გაციების, გრიპის, ხველის, ყელის ტკივილის, მაღალი ტემპერატურის, უძილობის, ნერვული აშლილობის, თავის ტკივილის, რევმატიზმის, პოდაგრის, ცისტიტის სამკურნალოდ. ასევე, იყენებენ როგორც ოფლმდენ, შარდმდენ, სისხლის გამწმენდ და მატონიზირებელ საშუალებას. ხალხურ მედიცინაში ცაცხვის ნახარშს იყენებენ აგრეთვე თმის ცვენის საწინააღმდეგოდ და კანის ელასტიურობის გასაუმჯობესებლად.

როგორ გამოვიყენოთ

ზოგადი რეკომენდაციები:

ცაცხვის ყვავილები ხელმისაწვდომია გამხმარის, ნაყენის, ჩაის, მშრალი ექსტრაქტის და კაფსულების სახით. დოზირება და გამოყენების წესი დამოკიდებულია პრეპარატის ფორმაზე.

ნაყენის მომზადება:

• 1 სუფრის კოვზ გამხმარ ცაცხვის ყვავილებს დაასხით 200 მლ მდუღარე წყალი.
• გააჩერეთ თავდახურულ ჭურჭელში 2 საათის განმავლობაში.
• გაწურეთ.
• მიიღეთ 1/4 ჭიქა 3-ჯერ დღეში, ჭამის წინ.

ჩაის მომზადება:

• 1 ჩაის კოვზ გამხმარ ცაცხვის ყვავილებს დაასხით 200 მლ მდუღარე წყალი.
• გააჩერეთ 5-10 წუთის განმავლობაში.
• გაწურეთ.
• მიიღეთ 1 ჭიქა 2-3-ჯერ დღეში.

მშრალი ექსტრაქტის გამოყენება:

მშრალი ექსტრაქტის გამოყენებისას მიჰყევით მწარმოებლის ინსტრუქციას.

კაფსულების გამოყენება:

კაფსულების გამოყენებისას მიჰყევით მწარმოებლის ინსტრუქციას.

სხვა გამოყენების მეთოდები:

ცაცხვის ყვავილების გამოყენება ინჰალაციისთვის ან აბაზანისთვის არ არის ტიპიური.

გვერდითი მოვლენები

ცაცხვის ყვავილების გამოყენებისას გვერდითი მოვლენები იშვიათია. შესაძლოა გამოვლინდეს:

• ალერგიული რეაქციები.
• თავბრუსხვევა.
• ძილიანობა.
• კუჭ-ნაწლავის მსუბუქი აშლილობა.

უკუჩვენებები

• ჰიპოტენზია (დაბალი არტერიული წნევა).
• ბრადიკარდია (გულისცემის შენელება).
• ორსულობა და ლაქტაციის პერიოდი (უსაფრთხოების შესახებ საკმარისი მონაცემების არარსებობის გამო).
• ინდივიდუალური აუტანლობა ცაცხვის ყვავილების ან მათში შემავალი კომპონენტების მიმართ.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: ცაცხვის ყვავილების გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა).