ნიახური (Apium graveolens) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: ნიახური (Apium graveolens) ორწლოვანი ან მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარეა ქოლგოსანთა ოჯახიდან. ფართოდაა გავრცელებული, როგორც ბოსტნეული კულტურა და გამოიყენება კულინარიაში, ასევე ტრადიციულ და თანამედროვე მედიცინაში. ცნობილია თავისი არომატული თვისებებით და სამკურნალო ღირებულებით. ნიახურის სამშობლოდ ითვლება ხმელთაშუა ზღვის რეგიონი, საიდანაც ის გავრცელდა მთელს მსოფლიოში. მცენარე კულტივირებული იყო ჯერ კიდევ ძველ ეგვიპტეში, საბერძნეთსა და რომში.

ბოტანიკური აღწერა

• ოჯახი: ქოლგოსანთა (Apiaceae).
• გვარი: ნიახური (Apium).
• სახეობა: სურნელოვანი ნიახური (Apium graveolens).
• სიცოცხლის ფორმა: ბალახოვანი.
• ხანგრძლივობა: ორწლოვანი ან მრავალწლოვანი.
• სიმწიფის პერიოდი: თესლი მწიფდება აგვისტო-სექტემბერში.
• ღერო: სწორმდგომი, დაღარული, დატოტვილი, სიმაღლე 30-100 სმ, ზოგჯერ 1 მ-მდე.
• ფოთლები: მბზინავი, მუქი მწვანე, ფრთისებრ დაყოფილი, დაკბილული კიდეებით. ფესვთანური ფოთლები გრძელყუნწიანია, ღეროსეული - მოკლეყუნწიანი ან მჯდომარე.
• ყვავილები: წვრილი, მომწვანო-მოთეთრო ან მოყვითალო, შეკრებილია რთულ ქოლგა ყვავილედებად. ყვავილობს ივნის-ივლისში.
• ნაყოფი: ორთესლურა, მომრგვალო-კვერცხისებრი, ყავისფერი, ძლიერი არომატით.
• ფესვები: მთავარღერძიანი ფესვთა სისტემა, კარგად განვითარებული ფესურათი.
• გავრცელება: ველურად იზრდება ევროპაში, აზიაში, აფრიკაში, ამერიკაში. ფართოდ არის კულტივირებული მთელ მსოფლიოში. საქართველოში მოჰყავთ ყველგან.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება ნიახურის ფოთლები, ღერო (ყუნწი), ფესვები და თესლი. ყველა ნაწილი შეიცავს ეთერზეთებს, ფლავონოიდებს, ვიტამინებს და მინერალურ ნივთიერებებს.

შეგროვების წესები: ფოთლების და ღეროს შეგროვება ხდება ყვავილობამდე ან ყვავილობის პერიოდში. ფესვებს აგროვებენ შემოდგომაზე, თესლს - სრული სიმწიფის შემდეგ. შეგროვებულ ნედლეულს აშრობენ ჩრდილში, კარგად ვენტილირებად ადგილას, თხელ ფენად გაშლილს. გამომშრალი ნედლეული ინახება მშრალ, გრილ ადგილას, ქაღალდის ან ქსოვილის ტომრებში.

ქიმიური შემადგენლობა

ნიახურის სამკურნალო ნაწილები შეიცავს მრავალ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებას:

• ეთერზეთი: შეიცავს ლიმონენს, სელინენს, ფტალიდებს, კუმარინებს და სხვა.
• ფლავონოიდები: აპიგენინი, ლუტეოლინი, კვერცეტინი და სხვა.
• ვიტამინები: C ვიტამინი, K ვიტამინი, B ჯგუფის ვიტამინები (B1, B2, B3, B6, B9), A ვიტამინი.
• მინერალური ნივთიერებები: კალიუმი, ნატრიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა, ფოსფორი, თუთია, მანგანუმი და სხვა.
• ორგანული მჟავები: ვაშლმჟავა, ლიმონმჟავა, ქლოროგენის მჟავა და სხვა.
• მთრიმლავი ნივთიერებები.
• ფისები.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

ნიახურის სამკურნალო ნაწილებს აქვთ შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• შარდმდენი: ხელს უწყობს ორგანიზმიდან ზედმეტი სითხის გამოდევნას.
• ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს.
• ანტიოქსიდანტური: იცავს უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების მავნე ზემოქმედებისგან.
• სპაზმოლიზური: ხსნის გლუვი კუნთების სპაზმს.
• ტკივილგამაყუჩებელი: აქვს მსუბუქი ტკივილგამაყუჩებელი ეფექტი.
• მატონიზირებელი: აუმჯობესებს ორგანიზმის საერთო ტონუსს.
• ნაღველმდენი: ასტიმულირებს ნაღვლის გამოყოფას.
• ჰიპოტენზიური: ხელს უწყობს არტერიული წნევის დაქვეითებას.

გამოყენება მედიცინაში: ნიახურის პრეპარატები გამოიყენება შარდ-სასქესო სისტემის დაავადებების (ცისტიტი, პიელიტი, თირკმელკენჭოვანი დაავადება), საჭმლის მომნელებელი სისტემის დაავადებების (გასტრიტი, მეტეორიზმი), გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების (ჰიპერტონული დაავადება, ათეროსკლეროზი), ნევროზების, უძილობის, რევმატიზმის, პოდაგრის დროს. ასევე გამოიყენება როგორც მატონიზირებელი და იმუნიტეტის გამაძლიერებელი საშუალება.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ნიახური ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. მას იყენებენ ნაყენის, ნახარშის, ჩაის, წვენის, მალამოს სახით. ხალხური რეცეპტების მიხედვით, ნიახურს ხმარობენ თირკმელების და შარდის ბუშტის დაავადებების, რევმატიზმის, პოდაგრის, ართრიტის, გაციების, ხველის, ბრონქიტის, ანგინის, კანის დაავადებების, ჭრილობების, დამწვრობების სამკურნალოდ. ასევე, იყენებენ როგორც მატონიზირებელ, იმუნიტეტის გამაძლიერებელ, მადის აღმძვრელ და საჭმლის მონელების გამაუმჯობესებელ საშუალებას. ხალხურ მედიცინაში ნიახურს იყენებენ აგრეთვე შაქრიანი დიაბეტის, ჰიპერტონიის, უძილობის, ნევროზების დროს.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: ნიახურის პრეპარატების გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა).