აკაცია (Robinia pseudoacacia) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: აკაცია, იგივე თეთრი აკაცია ან ცრუაკაცია (Robinia pseudoacacia), ფოთოლმცვენი ხეა პარკოსანთა ოჯახიდან. მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად აკაციას უწოდებენ, ნამდვილი აკაცია (Acacia) სულ სხვა გვარია, რომელიც მიმოზისებრთა ქვეოჯახს მიეკუთვნება. რობინია (Robinia) წარმოშობით ჩრდილოეთ ამერიკიდანაა, მაგრამ ფართოდაა გავრცელებული მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოშიც, როგორც დეკორატიული და გამაგრებითი ნარგაობა. აკაცია ცნობილია თავისი სურნელოვანი ყვავილებით, სწრაფი ზრდით და გამძლეობით. მცენარის ზოგიერთი ნაწილი, განსაკუთრებით ყვავილები, გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში.

ბოტანიკური აღწერა

• ოჯახი: პარკოსანთა (Fabaceae).
• გვარი: რობინია (Robinia).
• სახეობა: თეთრი აკაცია, ცრუაკაცია (Robinia pseudoacacia).
• სიცოცხლის ფორმა: ფოთოლმცვენი ხე.
• ხანგრძლივობა: სიცოცხლის ხანგრძლივობა დაახლოებით 100-150 წელია, თუმცა ზოგიერთმა ეგზემპლარმა შეიძლება 200 წელზე მეტხანსაც იცოცხლოს.
• სიმწიფის პერიოდი: ნაყოფი მწიფდება სექტემბერ-ოქტომბერში.
• ღერო: სწორმდგომი, სიმაღლეში აღწევს 20-30 მეტრს, ზოგჯერ 35 მეტრამდეც. ღერო დატოტვილია, დაფარულია ქერქით.
• ქერქი: მუქი ნაცრისფერი ან მოყავისფრო, ღრმად დაშარული. ახალგაზრდა ტოტების ქერქი მოწითალო-ყავისფერია, ეკლიანი.
• ფოთლები: რთული, კენტფრთისებრი, შედგება 7-19 პატარა, ელიფსური ფორმის ფოთოლაკისგან. ფოთლის სიგრძე 10-25 სმ-ია. ფოთლები ღია მწვანე ფერისაა.
• ყვავილები: თეთრი, სურნელოვანი, შეკრებილია მტევნისებრ ყვავილედებად. ყვავილედის სიგრძე 10-20 სმ-ია. ყვავილობს მაის-ივნისში.
• ნაყოფი: ბრტყელი, მოგრძო, მოყავისფრო პარკი, სიგრძით 5-12 სმ. პარკი შეიცავს 4-10 თესლს.
• ფესვები: აკაციას აქვს კარგად განვითარებული ფესვთა სისტემა, რომელიც ღრმად აღწევს ნიადაგში.
• გავრცელება: სამშობლოა ჩრდილოეთი ამერიკა. ფართოდაა გავრცელებული ევროპაში, აზიაში, ავსტრალიაში, ახალ ზელანდიაში. საქართველოში ფართოდაა კულტივირებული, გვხვდება გზისპირებში, ბაღებში, პარკებში.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება აკაციის ყვავილები და იშვიათად, ფოთლები და ქერქი. ყვავილები შეიცავს ეთერზეთს, ფლავონოიდებს (რობინინი, აკაციინი), გლიკოზიდებს, ორგანულ მჟავებს. ფოთლები შეიცავს ფლავონოიდებს, ასკორბინის მჟავას. ქერქი მდიდარია მთრიმლავი ნივთიერებებით.

შეგროვების წესები: ყვავილებს აგროვებენ ყვავილობის პერიოდში, მაის-ივნისში, მშრალ ამინდში. ფოთლებს - გაზაფხულზე და ზაფხულის დასაწყისში. ქერქის შეგროვება ხდება გაზაფხულზე, წვენების მოძრაობის პერიოდში. შეგროვებულ ნედლეულს აშრობენ ჩრდილში, კარგად ვენტილირებად ადგილას, თხელ ფენად გაშლილს. გამომშრალი ნედლეული ინახება მშრალ, გრილ ადგილას, ქაღალდის ან ქსოვილის ტომრებში.

ქიმიური შემადგენლობა

აკაციის სამკურნალო ნაწილები შეიცავს მრავალ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებას:

• ფლავონოიდები: რობინინი, აკაციინი, კვერცეტინი, კემპფეროლი და სხვა.
• ეთერზეთი: შეიცავს ლინალოოლს, ტერპინეოლს და სხვა ნივთიერებებს.
• გლიკოზიდები: რობინინი, აკაციინი.
• ორგანული მჟავები: ვაშლმჟავა, ლიმონმჟავა და სხვა.
• მთრიმლავი ნივთიერებები: განსაკუთრებით ქერქში.
• ასკორბინის მჟავა (ვიტამინი C): ფოთლებში.
• ლორწოვანი ნივთიერებები.
• ალკალოიდები: კვალი.
• ფისები.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

აკაციის სამკურნალო ნაწილებს, ძირითადად ყვავილებს, აქვთ შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• ანთების საწინააღმდეგო: ფლავონოიდები და სხვა ნივთიერებები ამცირებენ ანთებით პროცესებს.
• ანტისპაზმური: ხსნის გლუვი კუნთების სპაზმს.
• შარდმდენი: აქვს მსუბუქი შარდმდენი მოქმედება.
• ამოსახველებელი: ხელს უწყობს ნახველის გათხელებას და გამოდევნას.
• ოფლმდენი: ასტიმულირებს ოფლის გამოყოფას.
• სედატიური: აქვს მსუბუქი დამამშვიდებელი ეფექტი.

გამოყენება მედიცინაში: აკაციის ყვავილების პრეპარატები გამოიყენება ზედა სასუნთქი გზების ანთებითი დაავადებების (ბრონქიტი, ლარინგიტი), თირკმელების და შარდის ბუშტის ანთების, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სპაზმების, რევმატიზმის დროს. ასევე გამოიყენება როგორც დამხმარე საშუალება ჰიპერტონიული დაავადების საწყის სტადიებზე.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

აკაციის ყვავილები ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში. მათ იყენებენ ნაყენის, ჩაის, ნახარშის სახით. ხალხური რეცეპტების მიხედვით, აკაციის ყვავილებს ხმარობენ გაციების, ხველის, ბრონქიტის, თირკმელების და შარდის ბუშტის ანთების, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაავადებების, რევმატიზმის, პოდაგრის სამკურნალოდ. ასევე, იყენებენ როგორც ოფლმდენ, შარდმდენ, სიცხის დამწევ და დამამშვიდებელ საშუალებას. ზოგიერთ რეგიონში აკაციის ქერქს და ფოთლებსაც იყენებენ ხალხურ მედიცინაში, თუმცა სიფრთხილით, რადგან დიდი დოზით ტოქსიკურია.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: აკაციის პრეპარატების გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა). გახსოვდეთ, რომ აკაციის ზოგიერთი ნაწილი, განსაკუთრებით ქერქი და თესლი, დიდი დოზით შეიძლება ტოქსიკური იყოს.