უცხო სუნელი (Trigonella caerulea) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: უცხო სუნელი (Trigonella caerulea), ასევე ცნობილი როგორც ლურჯი ფენუგრეკი, ერთწლოვანი ბალახოვანი მცენარეა პარკოსანთა ოჯახიდან. მისი ბოტანიკური სახელწოდებაა Trigonella caerulea (L.) Ser.. უცხო სუნელი ფართოდ გამოიყენება კულინარიაში, როგორც სუნელი, განსაკუთრებით ქართულ სამზარეულოში. ასევე, ცნობილია თავისი სამკურნალო თვისებებით და გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში. მცენარის სამშობლოდ ითვლება ხმელთაშუა ზღვის რეგიონი და დასავლეთ აზია. დღესდღეობით ის ფართოდაა გავრცელებული ევროპის ბევრ ქვეყანაში, ჩრდილოეთ აფრიკაში, აზიასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში.

ბოტანიკური აღწერა

• ოჯახი: პარკოსანთა (Fabaceae).
• გვარი: ფენუგრეკი (Trigonella).
• სახეობა: ცისფერი ფენუგრეკი, უცხო სუნელი (Trigonella caerulea).
• სიცოცხლის ფორმა: ბალახოვანი.
• ხანგრძლივობა: ერთწლოვანი.
• სიმწიფის პერიოდი: თესლი მწიფდება აგვისტო-სექტემბერში.
• ღერო: სწორმდგომი, მარტივი ან დატოტვილი, სიმაღლე 30-60 სმ, ზოგჯერ 1 მ-მდე. ღერო შიშველია ან ოდნავ შებუსვილი.
• ფოთლები: სამყურა ფოთლის მსგავსი, შედგება სამი უკუკვერცხისებრი ან მოგრძო ფოთოლაკისგან. ფოთოლაკების კიდეები დაკბილულია. ფოთლები მონაცვლეობითაა განლაგებული ღეროზე.
• ყვავილები: პატარა, ცისფერი ან მოლურჯო-იისფერი, შეკრებილია მტევნისებრ ყვავილედებად. ყვავილობს ივნის-ივლისში.
• ნაყოფი: მოგრძო, ბრტყელი პარკი, სიგრძით 4-6 სმ. პარკი შეიცავს 10-20 თესლს.
• ფესვები: მთავარღერძიანი ფესვთა სისტემა, კარგად განვითარებული.
• გავრცელება: სამშობლოდ ითვლება ხმელთაშუა ზღვის რეგიონი და დასავლეთ აზია. ფართოდაა გავრცელებული ევროპის ბევრ ქვეყანაში, ჩრდილოეთ აფრიკაში, აზიასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში. საქართველოში მოჰყავთ როგორც სუნელი.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება უცხო სუნელის თესლი და მიწისზედა ნაწილი (განსაკუთრებით ყვავილობის პერიოდში). თესლი შეიცავს ეთერზეთს, ფლავონოიდებს, ალკალოიდებს, საპონინებს, კუმარინებს, ლორწოვან ნივთიერებებს, ვიტამინებს და მინერალებს. მიწისზედა ნაწილი მდიდარია ცილებით, ეთერზეთით, ფლავონოიდებით, ვიტამინებით და მინერალებით.

შეგროვების წესები: უცხო სუნელის თესლს აგროვებენ სრული სიმწიფის პერიოდში, აგვისტო-სექტემბერში, როდესაც პარკები ყვითლდება და ხმება. მიწისზედა ნაწილის შეგროვება ხდება ყვავილობის პერიოდში, ივნის-ივლისში. შეგროვებულ ნედლეულს აშრობენ ჩრდილში, კარგად ვენტილირებად ადგილას, თხელ ფენად გაშლილს. გამომშრალი ნედლეული ინახება მშრალ, გრილ ადგილას, ქაღალდის ან ქსოვილის ტომრებში.

ქიმიური შემადგენლობა

უცხო სუნელის სამკურნალო ნაწილები შეიცავს მრავალ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებას:

• ეთერზეთი: 0.3-0.6%, ძირითადი კომპონენტებია დიოსგენინი, ლინალოოლი, კადინენი და სხვა.
• ფლავონოიდები: აპიგენინი, ლუტეოლინი, კვერცეტინი და სხვა.
• ალკალოიდები: ტრიგონელინი.
• საპონინები: დიოსგენინი და სხვა.
• კუმარინები: მელილოტინი და სხვა.
• ლორწოვანი ნივთიერებები: 5-7%.
• ცხიმოვანი ზეთი: 5-8%.
• ცილები: 20-25%.
• ვიტამინები: C ვიტამინი, B ჯგუფის ვიტამინები, კაროტინი.
• მინერალური ნივთიერებები: კალიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა, ფოსფორი და სხვა.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

უცხო სუნელის სამკურნალო ნაწილებს აქვთ შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• მატონიზირებელი: აუმჯობესებს ორგანიზმის საერთო ტონუსს, ხსნის დაღლილობას.
• ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს.
• ტკივილგამაყუჩებელი: აქვს მსუბუქი ტკივილგამაყუჩებელი ეფექტი.
• შარდმდენი: აქვს მსუბუქი შარდმდენი მოქმედება.
• ამოსახველებელი: ხელს უწყობს ნახველის გათხელებას და გამოდევნას.
• ლაქტოგენური: ასტიმულირებს რძის სეკრეციას მეძუძურ დედებში.
• ჰიპოგლიკემიური: ზოგიერთი კვლევის მიხედვით, შეიძლება დადებითად იმოქმედოს სისხლში შაქრის დონეზე.

გამოყენება მედიცინაში: უცხო სუნელი გამოიყენება როგორც მატონიზირებელი, მადის აღმძვრელი, ლაქტოგენური საშუალება. ასევე გამოიყენება როგორც დამხმარე საშუალება ბრონქიტის, პნევმონიის, შაქრიანი დიაბეტის დროს.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

უცხო სუნელი ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში სხვადასხვა ქვეყანაში. მას იყენებენ ნაყენის, ნახარშის, ჩაის, ფხვნილის სახით. ხალხური რეცეპტების მიხედვით, უცხო სუნელს ხმარობენ როგორც მატონიზირებელ, მადის აღმძვრელ, ლაქტოგენურ, შარდმდენ, ამოსახველებელ საშუალებას. ასევე გამოიყენება ანემიის, რაქიტის, ტუბერკულოზის, დიაბეტის, რევმატიზმის, პოდაგრის დროს. გარეგანად იყენებენ კანის დაავადებების, ჭრილობების, ფურუნკულების სამკურნალოდ.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: უცხო სუნელის პრეპარატების გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა).