ფიჭვი (Pinus) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: ფიჭვი (Pinus) მარადმწვანე წიწვოვანი მცენარეების გვარია ფიჭვისებრთა ოჯახიდან. ფიჭვი ფართოდაა გავრცელებული ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში, განსაკუთრებით ზომიერ და ცივ სარტყლებში. ცნობილია ფიჭვის 100-ზე მეტი სახეობა. საქართველოში ბუნებრივად გვხვდება 5 სახეობა: ჩვეულებრივი ფიჭვი (Pinus sylvestris), შავი ფიჭვი (Pinus nigra), ელდარის ფიჭვი (Pinus eldarica), კოხის ფიჭვი (Pinus kochiana) და კავკასიური ფიჭვი (Pinus hamata). ფიჭვი ცნობილია თავისი სამკურნალო თვისებებით, ხანგრძლივი სიცოცხლის ხანგრძლივობით და მრავალმხრივი გამოყენებით. ფიჭვის წიწვებს, კვირტებს, გირჩებსა და ფისს საუკუნეების მანძილზე იყენებდნენ ხალხურ მედიცინაში.

ბოტანიკური აღწერა

ოჯახი: ფიჭვისებრთა (Pinaceae).

გვარი: ფიჭვი (Pinus).

სახეობა: აღწერა მოიცავს ზოგად მახასიათებლებს, რომლებიც საერთოა ფიჭვის სხვადასხვა სახეობებისთვის. კონკრეტული სახეობის აღწერისთვის, საჭიროა დაზუსტდეს სახეობა.

სიცოცხლის ფორმა: მარადმწვანე ხე.

ხანგრძლივობა: ფიჭვი ხასიათდება ხანგრძლივი სიცოცხლის ხანგრძლივობით. ზოგიერთი სახეობა ცოცხლობს 500 წელზე მეტს.

სიმწიფის პერიოდი: ფიჭვის სახეობების უმეტესობა ნაყოფმსხმოიარობას იწყებს 15-40 წლის ასაკში.

ღერო: სწორმდგომი, დატოტვილი, დაფარული ქერქით. სიმაღლეში აღწევს 30-50 მეტრს, ზოგიერთი სახეობა კი 70-80 მეტრამდე იზრდება.

ქერქი: ახალგაზრდა ტოტების ქერქი თხელი და გლუვია, მოწითალო ან მოყვითალო-ყავისფერი შეფერილობის. ასაკის მატებასთან ერთად ქერქი სქელდება, ხდება უხეში, ღრმად დაშარული, მონაცრისფრო-მოყავისფრო.

ფოთლები: ფიჭვის ფოთლებს წიწვები ეწოდება. წიწვები ნემსისებრია, მწვანე, ხისტი, განლაგებულია ტოტებზე კოჭებად, თითოეულ კოჭში 2-5 წიწვია (სახეობის მიხედვით). წიწვების სიგრძე მერყეობს 2-დან 30 სმ-მდე.

ყვავილები: ფიჭვი ერთსახლიანი მცენარეა, ანუ მამრობითი და მდედრობითი ყვავილები ერთ ხეზე ვითარდება. მამრობითი ყვავილები პატარა, ყვითელი თავთავებია, რომლებიც ტოტების ბოლოებზეა განლაგებული. მდედრობითი ყვავილები გირჩის ფორმისაა, თავდაპირველად მომწვანო ან მოწითალო, შემდეგ კი მერქნისებრი ხდება.

ნაყოფი: ფიჭვის ნაყოფი გირჩაა, რომელშიც თესლები ვითარდება. გირჩების ფორმა, ზომა და ფერი განსხვავდება სახეობის მიხედვით. თესლი ფრთიანია, რაც ხელს უწყობს ქარის მიერ მათ გავრცელებას.

ფესვები: ფიჭვს აქვს კარგად განვითარებული ფესვთა სისტემა, ღრმა ძირითადი ფესვით და მძლავრი გვერდითი ფესვებით.

გავრცელება: ფიჭვი ფართოდაა გავრცელებული ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში, განსაკუთრებით ზომიერ და ცივ სარტყლებში. საქართველოში ძირითადად გვხვდება მთის ფერდობებზე, ტყეებში.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება ფიჭვის წიწვები, კვირტები, ახალგაზრდა გირჩები და ფისი. წიწვები მდიდარია ეთერზეთებით, ფისებით, ვიტამინებით, კაროტინით, ფლავონოიდებით. კვირტები შეიცავს ეთერზეთს, ფისებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს. გირჩები შეიცავს ფისებს, ტანინებს. ფისი მდიდარია ტერპენებით.

შეგროვების წესები: ფიჭვის წიწვების შეგროვება შესაძლებელია მთელი წლის განმავლობაში, თუმცა უმჯობესია გაზაფხულზე ან ზაფხულის დასაწყისში, როდესაც მათში ყველაზე მეტი სასარგებლო ნივთიერებაა. კვირტებს აგროვებენ ადრე გაზაფხულზე, სანამ გაიშლება. გირჩებს კრეფენ მოუმწიფებელ მდგომარეობაში, ზაფხულში. ფისის შეგროვება ხდება ღეროზე ჭრილების გაკეთებით. შეგროვებული ნედლეული უნდა გაშრეს კარგად განიავებულ ადგილას, მზის პირდაპირი სხივებისგან დაცულად. გამომშრალი ნედლეული ინახება მშრალ, გრილ ადგილას, ქაღალდის ან ქსოვილის ტომრებში.

ქიმიური შემადგენლობა

ფიჭვის სამკურნალო ნაწილები შეიცავს მრავალ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებას:

• ეთერზეთები: პინენი, ლიმონენი, კამფენი, ბორნეოლი და სხვა ტერპენები.
• ფისები: სხვადასხვა სახის ფისები, მათ შორის აბიეტის მჟავა.
• ვიტამინები: C ვიტამინი (განსაკუთრებით ბევრია წიწვებში), B ჯგუფის ვიტამინები, K ვიტამინი, E ვიტამინი.
• კაროტინოიდები: ბეტა-კაროტინი (პროვიტამინი A).
• ფლავონოიდები: კვერცეტინი, კემპფეროლი და სხვა.
• ფენოლკარბონის მჟავები: გალის მჟავა და სხვა.
• მთრიმლავი ნივთიერებები: ტანინები.
• მინერალური ნივთიერებები: კალიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა და სხვა.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

ფიჭვის სამკურნალო ნაწილებს აქვთ შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• ანტისეპტიკური: ეთერზეთები და ფისები აფერხებენ ბაქტერიების, ვირუსების და სოკოების ზრდას.
• ანთების საწინააღმდეგო: ფლავონოიდები, ფენოლკარბონის მჟავები და მთრიმლავი ნივთიერებები ამცირებენ ანთებით პროცესებს.
• ამოსახველებელი: ეთერზეთები და ფისები ხელს უწყობენ ნახველის გათხელებას და ბრონქებიდან მის გამოდევნას.
• იმუნომასტიმულირებელი: C ვიტამინი აძლიერებს ორგანიზმის ბუნებრივ დაცვით მექანიზმებს.
• ანტიოქსიდანტური: ვიტამინი C, კაროტინოიდები, ფლავონოიდები და ფენოლკარბონის მჟავები ანეიტრალებენ თავისუფალ რადიკალებს და იცავენ უჯრედებს დაზიანებისგან.
• ტკივილგამაყუჩებელი: ეთერზეთებს აქვთ მსუბუქი ტკივილგამაყუჩებელი ეფექტი.
• შარდმდენი: ფიჭვის ზოგიერთ ნაწილს აქვს მსუბუქი შარდმდენი მოქმედება.
• მატონიზირებელი: ფიჭვის პრეპარატები აუმჯობესებენ საერთო ტონუსს, ხსნიან დაღლილობას.

გამოყენება მედიცინაში: ფიჭვის პრეპარატები გამოიყენება ზედა სასუნთქი გზების ინფექციების (გაციება, გრიპი, ბრონქიტი, სინუსიტი), პირის ღრუს და ყელის ანთებითი დაავადებების (გინგივიტი, სტომატიტი, ფარინგიტი), კანის დაავადებების (მცირე ზომის ჭრილობები, დამწვრობები, ეგზემა), საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემის დაავადებების (ართრიტი, რევმატიზმი, მიოზიტი) სამკურნალოდ. ასევე, გამოიყენება იმუნიტეტის გასაძლიერებლად.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ფიჭვის წიწვები, კვირტები, გირჩები და ფისი ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. მათ იყენებენ როგორც შინაგანად (ნაყენის, ჩაის, ნახარშის სახით), ასევე გარეგანად (ინჰალაციისთვის, კომპრესებისთვის, აბაზანებისთვის). ხალხური რეცეპტების მიხედვით, ფიჭვის პრეპარატებს ხმარობენ გაციების, გრიპის, ბრონქიტის, ხველის, ყელის ტკივილის, კანის დაავადებების, ჭრილობების, დამწვრობების, რევმატიზმის, პოდაგრის სამკურნალოდ. ასევე, იყენებენ როგორც შარდმდენ, სისხლის გამწმენდ, მატონიზირებელ და იმუნიტეტის გამაძლიერებელ საშუალებას. ხშირად ფიჭვის ნაწილებს უმატებენ თაფლს, რძეს, ლიმონს ან სხვა სამკურნალო მცენარეებს.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: ფიჭვის პრეპარატების გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა).