ანწლი (Sambucus ebulus) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: ანწლი, ამ შემთხვევაში ბალახოვანი ანწლი, იგივე ძაღლანწლა (ლათ. Sambucus ebulus) არის მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარე ადოქსასებრთა (Adoxaceae) ოჯახიდან (ადრე ცხრატყავასებრთა ოჯახიდან). ის განსხვავდება უფრო გავრცელებული შავი ანწლისგან (Sambucus nigra) იმით, რომ ბალახოვანი მცენარეა და არა ბუჩქი/ხე. გავრცელებულია ევროპაში, აზიაში, ჩრდილოეთ აფრიკაში. საქართველოშიც საკმაოდ ხშირად გვხვდება. ტრადიციულ მედიცინაში გამოიყენებოდა, თუმცა დიდი სიფრთხილეა საჭირო, რადგან მცენარე, განსაკუთრებით უმწიფარი ნაყოფი, ტოქსიკურია!

ბოტანიკური აღწერა

• ოჯახი: ადოქსასებრთა (Adoxaceae).
• გვარი: ანწლი (Sambucus).
• სახეობა: Sambucus ebulus (ბალახოვანი ანწლი, ძაღლანწლა).
• სიცოცხლის ფორმა: ბალახოვანი.
• ხანგრძლივობა: მრავალწლოვანი.
• სიმწიფის პერიოდი: ნაყოფი მწიფდება აგვისტო-სექტემბერში.
• ღერო: სწორმდგომი, მარტივი ან სუსტად დატოტვილი, ღრუ, სიმაღლე 50-150 სმ (ზოგჯერ 2 მ-მდე). ღერო არ ხევდება, როგორც შავი ანწლის შემთხვევაში.
• ქერქი: ღერო დაფარულია გლუვი, მწვანე ქერქით.
• ფოთლები: რთული, კენტფრთისებრი, შედგება 7-11 მოგრძო-ლანცეტისებრი ფორმის, დაკბილული ფოთოლაკისგან. ფოთლები მოპირისპირედაა განლაგებული. ფოთლის სიგრძე 15-30 სმ-ია. აქვს ძლიერი, არასასიამოვნო სუნი.
• ყვავილები: შეკრებილია ფარისებრ ყვავილედებად. ყვავილები პატარაა, ხუთფურცლიანი, თეთრი ან მოვარდისფრო, ზოგჯერ მოწითალო ელფერით. ყვავილედის დიამეტრი 10-20 სმ-ია. ყვავილობს ივნის-ივლისში.
• ნაყოფი: წვნიანი, შავი, მბზინავი, მრგვალი კენკრა, დიამეტრით 3-5 მმ. შეიცავს 2-3 თესლს. აქვს არასასიამოვნო გემო. ნაყოფი ტოქსიკურია.
• ფესვები: მძლავრი, მხოხავი ფესურა.
• გავრცელება: ევროპა, აზია (დასავლეთ და ცენტრალური აზია), ჩრდილოეთ აფრიკა. საქართველოში თითქმის ყველგან გვხვდება. იზრდება ტენიან ადგილებში, მდინარეების ნაპირებზე, ტყისპირებში, ბუჩქნარებში, გზისპირებზე, რუდერალურ ადგილებში.

სამკურნალო ნაწილები

ხალხურ მედიცინაში გამოიყენება ანწლის ფესვები, ფოთლები, ყვავილები და ნაყოფი. თუმცა, ოფიციალურ მედიცინაში Sambucus ebulus-ის გამოყენება შეზღუდულია მისი ტოქსიკურობის გამო. მისი გამოყენება მხოლოდ ექიმის მეთვალყურეობის ქვეშ შეიძლება.

შეგროვების წესები: ფესვების შეგროვება ხდება შემოდგომაზე, ფოთლების - ყვავილობამდე ან ყვავილობის დასაწყისში, ყვავილების - ყვავილობის პერიოდში, ნაყოფის - სრული სიმწიფისას. აშრობენ ჩრდილში, კარგად განიავებულ ადგილას, ან საშრობებში. გამხმარი ნედლეული ინახება მშრალ, გრილ ადგილას.

ქიმიური შემადგენლობა

Sambucus ebulus-ის ყველა ნაწილი (განსაკუთრებით ფესვები, ფოთლები და უმწიფარი ნაყოფი) შეიცავს ტოქსიკურ ნივთიერებებს.

ფესვები შეიცავს:

• სტეროიდულ საპონინებს.
• მთრიმლავ ნივთიერებებს.
• ფლავონოიდებს.
• ირიდოიდებს (ებულიზიდი).
• ლექტინს

ფოთლები შეიცავს:

• ციანოგენურ გლიკოზიდებს (სამბუნიგრინი, პრუნაზინი).
• ფლავონოიდებს
• მთრიმლავ ნივთიერებებს.
• ორგანულ მჟავებს.
• ეთერზეთს.
• ალკალოიდებს (კვალი).

ყვავილები შეიცავს:

• ეთერზეთს.
• ფლავონოიდებს.
• გლიკოზიდებს (სამბუნიგრინი, მცირე რაოდენობით).
• მთრიმლავ ნივთიერებებს.
• ორგანულ მჟავებს.

ნაყოფი შეიცავს:

• ანთოციანებს.
• შაქრებს.
• ორგანულ მჟავებს.
• ვიტამინებს (C, B ჯგუფი).
• მთრიმლავ ნივთიერებებს.
• ციანოგენურ გლიკოზიდებს (მცირე რაოდენობით მწიფე ნაყოფში, მეტი რაოდენობით უმწიფარში).

ფარმაკოლოგიური თვისებები

Sambucus ebulus-ის პრეპარატებს აქვს შემდეგი თვისებები (ძირითადად ხალხურ მედიცინაზე დაყრდნობით, საჭიროებს მეტ მეცნიერულ კვლევას):

• შარდმდენი.
• ოფლმდენი.
• საფაღარათო.
• ანთების საწინააღმდეგო.
• ტკივილგამაყუჩებელი.
• ამოსახველებელი (სუსტი).

გამოყენება მედიცინაში: ოფიციალურ მედიცინაში Sambucus ebulus-ის გამოყენება შეზღუდულია მისი ტოქსიკურობის გამო. ზოგიერთ ქვეყანაში გამოიყენება ჰომეოპათიაში.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ხალხურ მედიცინაში Sambucus ebulus გამოიყენება (სიფრთხილით!):

• რევმატიზმის, პოდაგრის, ართრიტის დროს: როგორც ტკივილგამაყუჩებელი და ანთების საწინააღმდეგო საშუალება (ფესვების, ფოთლების ნახარში, ნაყენი - შინაგანად და გარეგანად).
• თირკმელების და შარდის ბუშტის დაავადებების დროს: როგორც შარდმდენი საშუალება (ფესვების, ფოთლების ნახარში).
• გაციების, გრიპის დროს: როგორც ოფლმდენი და სიცხის დამწევი საშუალება (ყვავილების ნაყენი, ჩაი).
• ყაბზობის დროს: როგორც საფაღარათო საშუალება (ფესვების ნახარში - სიფრთხილით, მცირე დოზებით).
• კანის დაავადებების დროს: ეგზემა, ფურუნკულოზი (ფოთლების ნახარში - გარეგანად, კომპრესების სახით).
• ჭრილობების შესახორცებლად.
• ბუასილის დროს.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: Sambucus ebulus-ის (ბალახოვანი ანწლის/ძაღლანწლას) პრეპარატების გამოყენება საჭიროებს დიდ სიფრთხილეს მისი ტოქსიკურობის გამო. აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან მის გამოყენებამდე. განსაკუთრებით საშიშია უმწიფარი ნაყოფის, ფოთლების და ფესვების გამოყენება დიდი რაოდენობით. არ გამოიყენოთ ორსულობის, ლაქტაციის პერიოდში და ბავშვებში. მოწამვლის სიმპტომების გამოვლენისას (გულისრევა, ღებინება, დიარეა, თავბრუსხვევა, სუნთქვის გაძნელება) დაუყოვნებლივ მიმართეთ ექიმს.