წითელი მოცხარი (Ribes rubrum)
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: წითელი მოცხარი (Ribes rubrum) არის ფოთოლმცვენი ბუჩქი, რომელიც ცნობილია თავისი მბზინავი, ლალისფერი კენკრით. მისი გამაგრილებელი, მომჟავო გემო მას პოპულარულ ინგრედიენტად აქცევს კულინარიაში, თუმცა მისი ღირებულება ამით არ ამოიწურება. წითელი მოცხარი უძველესი დროიდან გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში, როგორც ვიტამინების მდიდარი წყარო და ზოგადგამაჯანსაღებელი საშუალება. თანამედროვე მეცნიერება ადასტურებს, რომ მისი ნაყოფი C ვიტამინისა და სხვა ანტიოქსიდანტების ერთ-ერთი საუკეთესო ბუნებრივი წყაროა, რაც მას ფიტოთერაპიაში მნიშვნელოვან ადგილს უმკვიდრებს.
ბოტანიკური აღწერა
- ოჯახი: ხურტკმელისებრნი (Grossulariaceae);
- გვარი: მოცხარი (Ribes);
- სახეობა: წითელი მოცხარი (Ribes rubrum L.);
- სიცოცხლის ფორმა: ფოთოლმცვენი ბუჩქი, სიმაღლით 1-2 მეტრი;
- ხანგრძლივობა: მრავალწლიანი;
- სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს აპრილ-მაისში, ნაყოფი მწიფდება ივნის-ივლისში;
- ღერო: სწორმდგომი, დატოტვილი, ახალგაზრდა ყლორტები ღია ფერისაა, ასაკთან ერთად მუქდება;
- ქერქი: მონაცრისფრო-მოყავისფრო, ასაკოვან ტოტებზე შეიძლება ოდნავ აქერცვლადი იყოს;
- ფოთლები: მორიგეობით განლაგებული, 3-5 ნაკვთიანი, თათისებრ-დანაკვთული. ფოთლის კიდეები დაკბილულია, ქვედა მხარე კი ხშირად უფრო ღია ფერისაა და შებუსული;
- ყვავილები: პატარა, შეუმჩნეველი, მომწვანო-მოყვითალო, ზარისებრი ფორმის, შეკრებილია ჩამოკიდებულ მტევნისებრ ყვავილედებში;
- ნაყოფი: პატარა, სფეროსებრი, პრიალა, გამჭვირვალე, მკვეთრი წითელი ფერის კენკრა, რომელიც შეკრებილია გრძელ მტევნებად. გემო სასიამოვნო, მომჟავოა;
- ფესვები: ბოჭკოვანი, ზედაპირული ფესვთა სისტემა;
- გავრცელება: ბუნებრივად გავრცელებულია დასავლეთ ევროპაში. ფართოდაა კულტივირებული ზომიერი კლიმატის ქვეყნებში, მათ შორის საქართველოშიც;
სამკურნალო ნაწილები
სამკურნალო და კვებითი მიზნებისთვის გამოიყენება წითელი მოცხარის მწიფე ნაყოფი (კენკრა). იშვიათად, ხალხურ მედიცინაში გამოიყენება ფოთლებიც.
შეგროვების წესები:
- ნაყოფი: აგროვებენ სრული სიმწიფის დროს, მთლიანი მტევნების სახით. გამოიყენება ნედლი, გამხმარი, გაყინული სახით, ასევე ამზადებენ წვენს, მორსს, სიროფსა და ჯემს;
- ფოთლები: აგროვებენ მცენარის ყვავილობის პერიოდში. აშრობენ ჩრდილში, კარგად განიავებად ადგილას;
ქიმიური შემადგენლობა
წითელი მოცხარის ნაყოფი გამოირჩევა ვიტამინებისა და მინერალების მაღალი შემცველობით:
- ვიტამინები: განსაკუთრებით მდიდარია C ვიტამინით (ასკორბინის მჟავა). ასევე შეიცავს A, P, K და B ჯგუფის ვიტამინებს;
- მინერალები: კალიუმი, რკინა, მანგანუმი, ფოსფორი;
- ორგანული მჟავები: ლიმონის, ვაშლის, ქარვის მჟავები, რომლებიც განაპირობებენ მის დამახასიათებელ გემოს;
- პექტინოვანი ნივთიერებები: ხელს უწყობს საჭმლის მონელებას და ორგანიზმიდან ტოქსინების გამოდევნას;
- პოლიფენოლები: ფლავონოიდები და ანთოციანინები, რომლებსაც აქვთ ანტიოქსიდანტური თვისებები;
ფარმაკოლოგიური თვისებები
წითელი მოცხარის ნაყოფს მდიდარი ქიმიური შემადგენლობის წყალობით, მრავალმხრივი ფარმაკოლოგიური თვისებები ახასიათებს:
- ვიტამინების მომწოდებელი: წარმოადგენს C ვიტამინის ერთ-ერთ საუკეთესო ბუნებრივ წყაროს, რის გამოც ეფექტურია ავიტამინოზისა და ჰიპოვიტამინოზის პროფილაქტიკისა და მკურნალობისთვის;
- ოფლმდენი და სიცხის დამწევი: C ვიტამინისა და ორგანული მჟავების მაღალი შემცველობის გამო, ხელს უწყობს ოფლის გამოყოფას და სხეულის ტემპერატურის დაქვეითებას გაციების დროს;
- ანტიოქსიდანტური: იცავს უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების მავნე ზემოქმედებისგან;
- შარდმდენი: ხელს უწყობს ორგანიზმიდან ზედმეტი სითხისა და მარილების გამოდევნას;
- მა appetite-ის მასტიმულირებელი: ორგანული მჟავები აუმჯობესებენ მადას და კუჭის წვენის სეკრეციას;
გამოყენება მედიცინაში:
- პროფილაქტიკური საშუალება: გამოიყენება იმუნიტეტის გასაძლიერებლად და გრიპისა და გაციების პროფილაქტიკისთვის;
- სიმპტომური მკურნალობა: როგორც დამხმარე საშუალება მაღალი ტემპერატურის, გაციებისა და მადის დაქვეითების დროს;
- ავიტამინოზი: C ვიტამინის დეფიციტის შესავსებად;
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ხალხურ მედიცინაში წითელი მოცხარის წვენი და მორსი კლასიკური საშუალებაა სიცხის დასაწევად და წყურვილის მოსაკლავად ავადმყოფობის დროს. მას ასევე იყენებენ როგორც მსუბუქ საფაღარათო საშუალებას. ფოთლების ნახარშს იყენებდნენ ცისტიტისა და შარდის ბუშტის სხვა ანთებითი პროცესების დროს, როგორც შარდმდენ საშუალებას.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: წითელი მოცხარი ზოგადად უსაფრთხოდ ითვლება, თუმცა ორგანული მჟავების მაღალი შემცველობის გამო, მისმა ჭარბმა მიღებამ შეიძლება გამოიწვიოს დისკომფორტი კუჭის მაღალი მჟავიანობის, გასტრიტისა და წყლულოვანი დაავადების მქონე პირებში. ამ მცენარის სამკურნალო მიზნით გამოყენებამდე აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან, განსაკუთრებით თუ ხართ ორსულად, გაქვთ ლაქტაციის პერიოდი ან იღებთ სხვა მედიკამენტებს.