ნარშავა (Onopordum acanthium)
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: ნარშავა, კონკრეტულად კი შოტლანდიური ნარშავა (Onopordum acanthium), არის შთამბეჭდავი, მაღალი და ეკლიანი მცენარე, რომელიც შოტლანდიის ეროვნულ სიმბოლოს წარმოადგენს. თავისი ვერცხლისფერი შეფერილობისა და მძლავრი აღნაგობის გამო, ის ადვილად შესამჩნევია ბუნებაში. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ნარშავას სარეველად მიიჩნევს, მას ევროპულ ხალხურ მედიცინაში გამოყენების ხანგრძლივი ისტორია აქვს, სადაც მას ძირითადად გულის მატონიზირებელ საშუალებად იყენებდნენ. თუმცა, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ მისი სამკურნალო თვისებები თანამედროვე მეცნიერების მიერ ნაკლებადაა შესწავლილი.
ბოტანიკური აღწერა
- ოჯახი: რთულყვავილოვანთა (Asteraceae);
- გვარი: ონოპორდუმი (Onopordum);
- სახეობა: ეკლიანი ონოპორდუმი (Onopordum acanthium L.);
- სიცოცხლის ფორმა: მაღალი, ორწლიანი ბალახოვანი მცენარე;
- ხანგრძლივობა: ორწლიანი (პირველ წელს ივითარებს ფოთლების როზეტს, მეორე წელს – საყვავილე ღეროს);
- სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს ივლის-სექტემბერში;
- ღერო: სწორმდგომი, მძლავრი, სიმაღლით 2-3 მეტრამდე, დატოტვილი. ღერო დაფარულია ფართო, ეკლიანი ფრთებით და მოვერცხლისფრო-თეთრი ბუსუსებით, რაც მას "ბამბისებრ" იერს აძლევს;
- ქერქი: როგორც ბალახოვან მცენარეს, ქერქი არ გააჩნია;
- ფოთლები: ძალიან დიდი, მოგრძო-ლანცეტა, ღრმად დანაკვთული. ფოთლის კიდეები დაფარულია მაგარი, ყვითელი ეკლებით. ღეროს მსგავსად, ფოთლებიც ორივე მხრიდან მოვერცხლისფრო-თეთრი ბუსუსებითაა დაფარული;
- ყვავილები: დიდი, სფეროსებრი, კალათა ყვავილედები, დიამეტრით 2-6 სმ. კალათას გარს აკრავს მრავალი წვეტიანი, ეკლიანი საბურველის ფოთოლაკი. ყვავილები მილისებრია, მეწამული ან იშვიათად თეთრი ფერის;
- ნაყოფი: მოგრძო, ოთხწახნაგოვანი თესლურა, რომელსაც თავზე აქვს მოწითალო ბეწვის ქოჩორი;
- ფესვები: მსხვილი, ხორციანი, მთავარღერძა ფესვი;
- გავრცელება: ბუნებრივად გავრცელებულია ევროპასა და დასავლეთ აზიაში. იზრდება მზიან, მშრალ ადგილებში – გზის პირებზე, საძოვრებზე, მიტოვებულ ნაგებობებთან;
სამკურნალო ნაწილები
ხალხურ მედიცინაში სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენებოდა ნარშავას ყვავილედები (კალათები), ფოთლები და ფესვი.
შეგროვების წესები:
- ყვავილედები და ფოთლები: აგროვებენ მცენარის ყვავილობის პერიოდში. აშრობენ ჩრდილში, კარგად განიავებად ადგილას. შეგროვებისას საჭიროა სიფრთხილე მცენარის ბასრი ეკლების გამო;
- ფესვი: თხრიან პირველი წლის მცენარის ვეგეტაციის ბოლოს (შემოდგომაზე) ან მეორე წლის მცენარისა – ადრე გაზაფხულზე. ასუფთავებენ, ჭრიან და აშრობენ;
ქიმიური შემადგენლობა
ნარშავას ქიმიური შემადგენლობა ბოლომდე შესწავლილი არ არის, თუმცა ცნობილია, რომ ის შეიცავს:
- სესქვიტერპენულ ლაქტონებს: (მაგ., ონოპორდოპიკრინი), რომლებიც განაპირობებენ მცენარის მწარე გემოს;
- ფლავონოიდებს;
- ტანინებს (მთრიმლავ ნივთიერებებს);
- ალკალოიდების კვალს;
- ინულინს (განსაკუთრებით ფესვებში);
ფარმაკოლოგიური თვისებები
ნარშავას ფარმაკოლოგიური თვისებები ძირითადად ხალხური მედიცინის მონაცემებს ეფუძნება. თანამედროვე კლინიკური კვლევები, რომლებიც დაადასტურებდა მის ეფექტურობას, პრაქტიკულად არ არსებობს. ტრადიციულად, მას მიაწერენ შემდეგ თვისებებს:
- კარდიოტონური (გულის მატონიზირებელი);
- შარდმდენი;
- შემკვრელი;
- ნერვული სისტემის მასტიმულირებელი;
გამოყენება მედიცინაში:
თანამედროვე, მტკიცებულებებზე დაფუძნებულ მედიცინაში ნარშავა (Onopordum acanthium) სამკურნალო მიზნებით არ გამოიყენება, მისი ეფექტურობისა და უსაფრთხოების შესახებ კლინიკური კვლევების არარსებობის გამო.
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ევროპულ ხალხურ მედიცინაში ნარშავას ნახარში ითვლებოდა "გულის გამაძლიერებელ" საშუალებად. მას იყენებდნენ გულისცემის აჩქარების, ზოგადი სისუსტისა და ნერვული გადაღლილობის დროს. ზოგიერთ ქვეყანაში მის წვენს გარეგანად იყენებდნენ კანის წყლულებისა და გამონაყარის სამკურნალოდ. ასევე, ახალგაზრდა, ეკლებგაცლილ ყლორტებსა და ყვავილის გულს (არტიშოკის მსგავსად) საკვებადაც კი იყენებდნენ.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: ნარშავა არ არის კარგად შესწავლილი სამკურნალო მცენარე და მისი უსაფრთხოების პროფილი უცნობია. მისი თვითნებური, უკონტროლო გამოყენება სამკურნალო მიზნებით, განსაკუთრებით გულ-სისხლძარღვთა სისტემის პრობლემების დროს, კატეგორიულად დაუშვებელია!
- მცენარემ შეიძლება გამოიწვიოს ალერგიული რეაქციები;
- მისი გავლენა არტერიულ წნევასა და გულის რიტმზე შესწავლილი არ არის;
- აკრძალულია ორსულობის, ლაქტაციის პერიოდში და ბავშვთა ასაკში;
ამ მცენარის ნებისმიერი ფორმით გამოყენებამდე აუცილებელია ექიმის კონსულტაცია. დაუშვებელია ექიმის მიერ დანიშნული კარდიოლოგიური პრეპარატების ამ მცენარით ჩანაცვლება.