ღიღილო (Centaurea cyanus)
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: ღიღილო (Centaurea cyanus) არის ნაზი, ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარე, რომლის საფირონისფერი ყვავილები ზაფხულის მინდვრებისა და ბაღების ნამდვილი მშვენებაა. მისი ლათინური სახელწოდება, Centaurea, ბერძნულ მითოლოგიას უკავშირდება და კენტავრ ქირონს, მცენარეებით მკურნალობის დიდოსტატს, ეძღვნება. გარდა მისი სილამაზისა, ღიღილო უძველესი დროიდან ცნობილია, როგორც თვალის დაავადებების სამკურნალო ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება. მისი ნაზი, ანთების საწინააღმდეგო მოქმედების გამო, იგი დღემდე აქტიურად გამოიყენება თანამედროვე ფიტოთერაპიასა და კოსმეტოლოგიაში.
ბოტანიკური აღწერა
- ოჯახი: რთულყვავილოვანთა (Asteraceae);
- გვარი: ღიღილო (Centaurea);
- სახეობა: ლურჯი ღიღილო (Centaurea cyanus L.);
- სიცოცხლის ფორმა: ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარე;
- ხანგრძლივობა: ერთწლიანი;
- სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს ივნისიდან სექტემბრამდე;
- ღერო: სწორმდგომი, წახნაგოვანი, ზედა ნაწილში დატოტვილი, სიმაღლით 30-80 სმ. დაფარულია მოვერცხლისფრო-თეთრი, ქეჩისებრი ბუსუსებით;
- ქერქი: როგორც ბალახოვან მცენარეს, ქერქი არ გააჩნია;
- ფოთლები: მორიგეობით განლაგებული, მონაცრისფრო-მწვანე. ფესვთანური ფოთლები ფრთისებრ-დანაკვთულია, ხოლო ღეროსეული – ხაზური, კიდემთლიანი;
- ყვავილები: კალათა ყვავილედები, რომლებიც განლაგებულია ღეროსა და ტოტების წვერზე. კალათის კიდეებზე განლაგებულია დიდი, ძაბრისებრი, კაშკაშა ლურჯი (იშვიათად იისფერი, ვარდისფერი ან თეთრი), უნაყოფო ენისებრი ყვავილები. ცენტრში კი მოთავსებულია მუქი ლურჯი, ნაყოფიანი მილისებრი ყვავილები;
- ნაყოფი: მოგრძო თესლურა, რომელსაც თავზე აქვს მოწითალო ბეწვის მოკლე ქოჩორი;
- ფესვები: თხელი, მთავარღერძა ფესვი;
- გავრცელება: ბუნებრივად გავრცელებულია ევროპაში. წარსულში ითვლებოდა მარცვლეული კულტურების (განსაკუთრებით ჭვავის) სარეველად. დღეს ფართოდაა კულტივირებული, როგორც დეკორატიული მცენარე;
სამკურნალო ნაწილები
სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება ღიღილოს კალათა ყვავილედებიდან ხელით მოგროვებული ლურჯი ენისებრი ყვავილები (Flores Cyani), ყვავილსაჯდომის გარეშე. სწორედ ეს ნაწილი შეიცავს აქტიური ნივთიერებების მაქსიმალურ კონცენტრაციას.
შეგროვების წესები:
- ყვავილები: აგროვებენ სრული ყვავილობის ფაზაში, მშრალ ამინდში. ხელით აცლიან მხოლოდ ლურჯ, კიდურა ყვავილებს. ნედლეულს აშრობენ ძალიან სწრაფად, ჩრდილში, კარგად განიავებად ადგილას, რათა არ დაკარგოს თავისი კაშკაშა ლურჯი ფერი, რომელიც მისი ხარისხის მთავარი მაჩვენებელია;
ქიმიური შემადგენლობა
ღიღილოს ყვავილები შეიცავს ბიოაქტიური ნაერთების კომპლექსს:
- ანთოციანინები: (ცენტაუროციანინი), რომლებიც განაპირობებენ ყვავილის ლურჯ ფერს და აქვთ ანტიოქსიდანტური და ანთების საწინააღმდეგო თვისებები;
- ფლავონოიდები: (აპიგენინი, რუტინი);
- სესქვიტერპენული ლაქტონები (სიმწარეები): (ცნიცინი);
- პოლისაქარიდები (ლორწო);
- კუმარინები და მთრიმლავი ნივთიერებები;
ფარმაკოლოგიური თვისებები
ღიღილოს პრეპარატებს გააჩნია შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:
- ანთების საწინააღმდეგო: განსაკუთრებით ეფექტურია თვალისა და ლორწოვანი გარსების ანთების დროს;
- შემკვრელი (ასტრინგენტული): ტანინებისა და პოლისაქარიდების წყალობით, ამშვიდებს გაღიზიანებულ ქსოვილებს;
- შარდმდენი (დიურეზული): ხელს უწყობს ორგანიზმიდან ზედმეტი სითხის გამოდევნას, რის გამოც გამოიყენება შეშუპების დროს;
- მატონიზირებელი: სიმწარეების წყალობით, მსუბუქად ასტიმულირებს საჭმლის მონელებას;
გამოყენება მედიცინაში:
- ოფთალმოლოგია (ძირითადი): ღიღილოს ნაყენი არის კლასიკური და აღიარებული საშუალება თვალის დაავადებების დროს. გამოიყენება კომპრესებისა და საფენების სახით კონიუნქტივიტის, ბლეფარიტის (ქუთუთოების ანთება), თვალის გადაღლილობისა და გაღიზიანების დროს. ხშირად შედის თვალის კოსმეტიკური ლოსიონების შემადგენლობაში;
- დერმატოლოგია: გამოიყენება როგორც მატონიზირებელი და ანთების საწინააღმდეგო საშუალება მგრძნობიარე და გაღიზიანებული კანის მოსავლელად;
- ნეფროლოგია: როგორც დამხმარე, მსუბუქი შარდმდენი საშუალება ქრონიკული ცისტიტისა და ურეთრიტის დროს, როდესაც აღინიშნება შეშუპება;
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ხალხურ მედიცინაში ღიღილოს წყალზე ნაყენი, ცნობილი როგორც "ღიღილოს წყალი", იყო პირველი დახმარება თვალის ნებისმიერი პრობლემის დროს – დაღლილობის, სიწითლისა და ანთებისას. მის ჩაის ასევე სვამდნენ ხველის, ბრონქიტისა და მადის მოსამატებლად. ყვავილის ფურცლებს იყენებდნენ მცენარეული ჩაის ნაკრებების გასაფორმებლად.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: ღიღილო ზოგადად უსაფრთხო მცენარედ ითვლება, განსაკუთრებით გარეგანი გამოყენებისას. მთავარი უკუჩვენებაა ინდივიდუალური აუტანლობა და ალერგია რთულყვავილოვანთა (Asteraceae) ოჯახის მცენარეების მიმართ (მაგ., გვირილა, ნეგო, ამბროზია). შიგნით მიღება ორსულობისა და ლაქტაციის პერიოდში არ არის რეკომენდებული ექიმთან კონსულტაციის გარეშე.