იაპონური სოფორა (Styphnolobium japonicum) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: იაპონური სოფორა (Styphnolobium japonicum), ადრე ცნობილი როგორც Sophora japonica, ფოთოლმცვენი ხეა პარკოსანთა ოჯახიდან. მიუხედავად მისი სახელწოდებისა, მცენარის სამშობლო არის ჩინეთი და კორეა, ხოლო იაპონიაში ის შემდგომში იქნა ინტროდუცირებული. იაპონური სოფორა ფასდება მისი დეკორატიული თვისებებით და ხშირად გამოიყენება ბაღებისა და პარკების გასაფორმებლად. გარდა ამისა, მცენარის სხვადასხვა ნაწილს, განსაკუთრებით ყვავილებს და ნაყოფს, მდიდარი ისტორია აქვს ტრადიციულ მედიცინაში, განსაკუთრებით აღმოსავლეთ აზიაში.

ბოტანიკური აღწერა

• ოჯახი: პარკოსანთა (Fabaceae).
• გვარი: სტიფნოლობიუმი (Styphnolobium).
• სახეობა: იაპონური სოფორა (Styphnolobium japonicum).
• სიცოცხლის ფორმა: ფოთოლმცვენი ხე.
• ხანგრძლივობა: შეუძლია იცოცხლოს 100-150 წელი, ზოგიერთი ეგზემპლარი უფრო მეტხანსაც.
• სიმწიფის პერიოდი: ნაყოფი მწიფდება სექტემბერ-ოქტომბერში.
• ღერო: სწორმდგომი, სიმაღლეში აღწევს 15-25 მეტრს. ღერო დაფარულია მუქი ყავისფერი, ღრმად დაშარული ქერქით.
• ქერქი: მუქი ყავისფერი, ღრმად დაშარული. ახალგაზრდა ტოტების ქერქი მომწვანო-მონაცრისფროა.
• ფოთლები: რთული, კენტფრთისებრი, შედგება 7-17 პატარა, ელიფსური ფორმის ფოთოლაკისგან. ფოთოლაკები მოგრძო-ლანცეტა ფორმისაა, წაწვეტებული წვერით, კიდემთლიანი. ფოთლის ზედა მხარე მუქი მწვანეა, ქვედა მხარე კი - მოვერცხლისფრო-მონაცრისფრო, შებუსვილი.
• ყვავილები: მოყვითალო-თეთრი, პატარა, სურნელოვანი, შეკრებილია კენწრულ მტევნისებრ ყვავილედებად. ყვავილობს ივლის-აგვისტოში.
• ნაყოფი: ცილინდრული ფორმის, წვნიანი, თავდაპირველად მწვანე, შემდეგ კი მოყვითალო-ყავისფერი პარკი, რომელიც შეიცავს რამოდენიმე თესლს. ნაყოფი არ იხსნება.
• ფესვები: კარგად განვითარებული ფესვთა სისტემა, ღრმად აღწევს ნიადაგში.
• გავრცელება: სამშობლოა ჩინეთი და კორეა. ფართოდაა კულტივირებული მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოშიც, როგორც დეკორატიული მცენარე.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება იაპონური სოფორის ყვავილები (კვირტები) და ნაყოფი. ყვავილები მდიდარია ფლავონოიდებით, განსაკუთრებით რუტინით. ნაყოფი შეიცავს ფლავონოიდებს, ალკალოიდებს, ორგანულ მჟავებს.

შეგროვების წესები: ყვავილებს (კვირტებს) აგროვებენ ყვავილობის დასაწყისში, მშრალ ამინდში. ნაყოფს კრეფენ სრულ სიმწიფეში, როდესაც პარკი იწყებს შეფერადებას. შეგროვებულ ნედლეულს აშრობენ ჩრდილში, კარგად ვენტილირებად ადგილას, თხელ ფენად გაშლილს. გამომშრალი ყვავილები და ნაყოფი ინახება მშრალ, გრილ ადგილას, ქაღალდის ან ქსოვილის ტომრებში.

ქიმიური შემადგენლობა

იაპონური სოფორის ყვავილები და ნაყოფი შეიცავს მრავალ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებას:

• ფლავონოიდები: რუტინი (30%-მდე ყვავილის კვირტებში), კვერცეტინი, კემპფეროლი, სოფორადინი და სხვა.
• ალკალოიდები: პაქიკარპინი, სოფოკარპინი, მატირინი და სხვა (ძირითადად ნაყოფში).
• ორგანული მჟავები: ვაშლმჟავა, ლიმონმჟავა და სხვა.
• მთრიმლავი ნივთიერებები.
• ცხიმოვანი ზეთი.
• ვიტამინები: C ვიტამინი, B ჯგუფის ვიტამინები.
• მინერალური ნივთიერებები: კალიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა და სხვა.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

იაპონური სოფორის ყვავილებს და ნაყოფს აქვთ შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• კაპილარების გამამაგრებელი: რუტინი და სხვა ფლავონოიდები ამაგრებენ სისხლძარღვების კედლებს, ამცირებენ მათ განვლადობას და მყიფეობას.
• ანტიოქსიდანტური: ფლავონოიდები იცავენ უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების მავნე ზემოქმედებისგან.
• ანთების საწინააღმდეგო: ფლავონოიდები და სხვა ნივთიერებები ამცირებენ ანთებით პროცესებს.
• ჰიპოტენზიური: ხელს უწყობს არტერიული წნევის დაქვეითებას.
• ანტიაგრეგანტული: ხელს უშლის თრომბოციტების აგრეგაციას (შეწებებას) და ამცირებს თრომბის წარმოქმნის რისკს.
• შარდმდენი: აქვს მსუბუქი შარდმდენი მოქმედება.

გამოყენება მედიცინაში: იაპონური სოფორის პრეპარატები გამოიყენება სისხლძარღვების დაავადებების (ჰიპერტონული დაავადება, ათეროსკლეროზი, თრომბოფლებიტი, ბუასილი), სისხლდენების, კაპილარების მომატებული განვლადობის, რევმატიზმის, ალერგიული დაავადებების დროს. ასევე, გამოიყენება როგორც დამხმარე საშუალება სხივური დაავადების, შაქრიანი დიაბეტის, თირკმელების დაავადებების დროს.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

იაპონური სოფორა ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში, განსაკუთრებით ჩინეთსა და იაპონიაში. მას იყენებენ ნაყენის, ნახარშის, ექსტრაქტის სახით. ხალხური რეცეპტების მიხედვით, იაპონურ სოფორას ხმარობენ ჰიპერტონიული დაავადების, ათეროსკლეროზის, ბუასილის, თრომბოფლებიტის, სისხლჩაქცევების, კანის დაავადებების, რევმატიზმის, ალერგიის სამკურნალოდ. ასევე, იყენებენ როგორც სისხლის გამწმენდ, შარდმდენ და მატონიზირებელ საშუალებას.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: იაპონური სოფორის პრეპარატების გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა).