გოჯი ბერი (Lycium barbarum) - სრული ბოტანიკური აღწერა
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: გოჯი ბერი, ასევე ცნობილი როგორც გოჯი, ან ჩინური მგლის კენკრა, მიეკუთვნება ძაღლყურძენასებრთა ოჯახის მცენარეთა გვარს Lycium. ეს არის ფოთოლმცვენი ბუჩქი, რომელიც ბოლო წლებში განსაკუთრებით პოპულარული გახდა თავისი სასარგებლო თვისებების გამო. გოჯი ბერის სამშობლოდ ითვლება აზია, განსაკუთრებით ჩინეთი, სადაც მას საუკუნეების მანძილზე იყენებდნენ ტრადიციულ მედიცინაში. დღესდღეობით, გოჯი ბერი ფართოდაა გავრცელებული მთელ მსოფლიოში და კულტივირებულია როგორც საკვები და სამკურნალო მცენარე.
ბოტანიკური აღწერა
- ოჯახი: ძაღლყურძენასებრთა (Solanaceae).
- გვარი: ლიციუმი (Lycium).
- სახეობა: ბარბაროსული ლიციუმი (Lycium barbarum), ჩინური ლიციუმი (Lycium chinense) - ორი ყველაზე გავრცელებული სახეობა, რომლის ნაყოფსაც მოიხსენიებენ როგორც "გოჯი ბერი".
- სიცოცხლის ფორმა: ფოთოლმცვენი ბუჩქი.
- ხანგრძლივობა: მრავალწლოვანი.
- სიმწიფის პერიოდი: ნაყოფი მწიფდება ზაფხულის ბოლოს - შემოდგომის დასაწყისში.
- ღერო: სწორმდგომი ან გართხმული, დატოტვილი, სიმაღლე 1-3 მეტრი. ღერო დაფარულია ეკლებით.
- ქერქი: მოყავისფრო-მონაცრისფრო.
- ფოთლები: მარტივი, მოგრძო-ლანცეტა ფორმის, მთლიანი კიდეებით, მონაცვლეობით განლაგებული. ფოთლის სიგრძე 2-7 სმ, სიგანე 0.5-3 სმ. ფოთლები ღია მწვანე ფერისაა.
- ყვავილები: პატარა, ძაბრისებრი ფორმის, იისფერი ან ღია ვარდისფერი. ყვავილები განლაგებულია ფოთლების იღლიებში სათითაოდ ან ჯგუფურად. ყვავილობს მაისიდან სექტემბრამდე.
- ნაყოფი: წვნიანი, ოვალური ან მოგრძო ფორმის კენკრა, ღია ნარინჯისფერი ან წითელი ფერის. ნაყოფის სიგრძე 1-2 სმ. ნაყოფი შეიცავს მრავალრიცხოვან წვრილ თესლს.
- ფესვები: გოჯი ბერის აქვს კარგად განვითარებული ფესვთა სისტემა.
- გავრცელება: სამშობლოა აზია, განსაკუთრებით ჩინეთი. კულტივირებულია მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოშიც.
სამკურნალო ნაწილები
სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება გოჯი ბერის ნაყოფი. ნაყოფი მდიდარია ვიტამინებით, მინერალებით, ანტიოქსიდანტებით, პოლისაქარიდებით და სხვა სასარგებლო ნივთიერებებით.
შეგროვების წესები: გოჯი ბერის ნაყოფს აგროვებენ სრული სიმწიფის პერიოდში, როდესაც ნაყოფი იღებს დამახასიათებელ ნარინჯისფერ ან წითელ შეფერილობას. შეგროვება ხდება ხელით. შეგროვებული ნაყოფი, როგორც წესი, შრება მზეზე ან სპეციალურ საშრობებში. გამომშრალი ნაყოფი ინახება მშრალ, გრილ ადგილას.
ქიმიური შემადგენლობა
გოჯი ბერის ნაყოფი შეიცავს მრავალ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებას:
- პოლისაქარიდები: (Lycium barbarum polysaccharides - LBP) - გოჯი ბერის ძირითადი აქტიური კომპონენტები.
- კაროტინოიდები: ზეაქსანტინი, ბეტა-კაროტინი და სხვა.
- ვიტამინები: C ვიტამინი, B ჯგუფის ვიტამინები (B1, B2, B6), E ვიტამინი.
- მინერალები: რკინა, თუთია, სელენი, კალციუმი, კალიუმი და სხვა.
- ამინომჟავები: 18 სახეობის ამინომჟავა, მათ შორის 8 შეუცვლელი.
- ფენოლური ნაერთები: ფლავონოიდები, ფენოლკარბონის მჟავები.
- ცხიმოვანი მჟავები: ლინოლის მჟავა, ალფა-ლინოლენის მჟავა და სხვა.
ფარმაკოლოგიური თვისებები
გოჯი ბერის ნაყოფს აქვს შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:
- ანტიოქსიდანტური: იცავს უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების მავნე ზემოქმედებისგან.
- იმუნომოდულატორული: აძლიერებს იმუნურ სისტემას.
- ჰიპოგლიკემიური: არეგულირებს სისხლში შაქრის დონეს.
- ჰიპოლიპიდემიური: ამცირებს სისხლში ქოლესტერინის დონეს.
- ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს ორგანიზმში.
- ნეიროპროტექტორული: იცავს ნერვულ უჯრედებს დაზიანებისგან.
- ჰეპატოპროტექტორული: იცავს ღვიძლს დაზიანებისგან.
- ანტიკანცეროგენული: ზოგიერთი კვლევის მიხედვით, გოჯი ბერის ექსტრაქტს შეუძლია შეაფერხოს სიმსივნური უჯრედების ზრდა.
გამოყენება მედიცინაში: გოჯი ბერი გამოიყენება როგორც დამხმარე საშუალება დიაბეტის, ჰიპერტონიის, ათეროსკლეროზის, იმუნოდეფიციტის, მხედველობის პრობლემების, ქრონიკული დაღლილობის სინდრომის დროს. ასევე გამოიყენება ღვიძლის და თირკმელების ფუნქციის გასაუმჯობესებლად და ორგანიზმის საერთო ტონუსის ასამაღლებლად.
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
გოჯი ბერი საუკუნეების მანძილზე გამოიყენება ჩინურ ტრადიციულ მედიცინაში. მას იყენებენ როგორც მატონიზირებელ, იმუნიტეტის გამაძლიერებელ, მხედველობის გამაუმჯობესებელ საშუალებას. ხალხურ მედიცინაში გოჯი ბერის იყენებენ დიაბეტის, ჰიპერტონიის, იმპოტენციის, უძილობის, თავბრუსხვევის, წელის და მუხლების ტკივილის სამკურნალოდ. ასევე გამოიყენება როგორც გამაახალგაზრდავებელი და სიცოცხლის გამახანგრძლივებელი საშუალება.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: გოჯი ბერის გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა).