გინგკო ბილობა (Ginkgo biloba) - სრული ბოტანიკური აღწერა
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: გინგკო ბილობა (Ginkgo biloba), ასევე ცნობილი როგორც გინკო, რელიქტური ხეა, რომელიც წარმოადგენს გინგკოს გვარის ერთადერთ შემორჩენილ სახეობას. გინგკო ბილობა უძველესი მცენარეა, რომელიც დედამიწაზე დაახლოებით 270 მილიონი წლის წინ გაჩნდა და ამიტომ მას ხშირად "ცოცხალ ნამარხს" უწოდებენ. წარმოშობით ჩინეთიდანაა, სადაც მას ტაძრების მახლობლად რგავდნენ. დღესდღეობით გინგკო ბილობა ფართოდაა კულტივირებული მთელ მსოფლიოში, როგორც დეკორატიული და სამკურნალო მცენარე. განსაკუთრებით ფასდება მისი ფოთლები, რომლებიც შეიცავენ უნიკალურ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებებს.
ბოტანიკური აღწერა
- ოჯახი: გინგკოსებრთა (Ginkgoaceae).
- გვარი: გინგკო (Ginkgo).
- სახეობა: გინგკო ბილობა (Ginkgo biloba).
- სიცოცხლის ფორმა: ფოთოლმცვენი ხე.
- ხანგრძლივობა: გინგკო ბილობა ხანგრძლივი სიცოცხლის ხანგრძლივობით გამოირჩევა, შეუძლია იცოცხლოს 1000 წელზე მეტი.
- სიმწიფის პერიოდი: თესლი მწიფდება შემოდგომაზე.
- ღერო: სწორმდგომი, სიმაღლეში აღწევს 30-40 მეტრს, ზოგჯერ მეტსაც. ღერო დაფარულია ქერქით.
- ქერქი: ღია ნაცრისფერი ან მონაცრისფრო-მოყავისფრო, ღრმად დაშარული, განსაკუთრებით ასაკოვან ხეებში.
- ფოთლები: გინგკო ბილობას აქვს უნიკალური, ორნაკვთიანი, მარაოსებრი ფოთლები, გრძელი ყუნწით. ფოთლის სიგრძე 5-8 სმ-ია. ფოთლები ღია მწვანე ფერისაა, შემოდგომაზე იღებენ ოქროსფერ-ყვითელ შეფერილობას.
- ყვავილები: გინგკო ბილობა ორსახლიანი მცენარეა, ანუ მამრობითი და მდედრობითი ყვავილები სხვადასხვა ხეებზე ვითარდება. მამრობითი ყვავილები შეკრებილია საგველასებრ ყვავილედებად, მდედრობითი ყვავილები კი ცალკეულად ან წყვილ-წყვილად სხედან გრძელ ყუნწებზე. ყვავილობს აპრილ-მაისში.
- ნაყოფი: გინგკო ბილობას ნაყოფი ყალბი კურკიანაა, გარეგნულად ქარვისფერ-ყვითელ ქლიავს წააგავს. ნაყოფი შედგება ხორციანი გარეთა შრისგან (სარკოტესტა) და მაგარი, თხელი კურკისგან, რომელიც შეიცავს თესლს. ნაყოფს აქვს უსიამოვნო სუნი.
- ფესვები: გინგკო ბილობას აქვს კარგად განვითარებული ფესვთა სისტემა, რომელიც ღრმად აღწევს ნიადაგში.
- გავრცელება: ველურად იზრდება მხოლოდ აღმოსავლეთ ჩინეთში. ფართოდაა კულტივირებული მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოშიც, როგორც დეკორატიული მცენარე.
სამკურნალო ნაწილები
სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება გინგკო ბილობას ფოთლები. ფოთლები შეიცავენ ფლავონოიდებს, ტერპენოიდებს, ორგანულ მჟავებს, გინგკოლიდებს და სხვა ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებებს.
შეგროვების წესები: ფოთლების შეგროვება ხდება ზაფხულის პერიოდში, სანამ ისინი ჯერ კიდევ მწვანეა. ფოთლებს აშრობენ ჩრდილში, კარგად ვენტილირებად ადგილას, თხელ ფენად გაშლილს. გამომშრალი ფოთლები ინახება მშრალ, გრილ ადგილას, ქაღალდის ან ქსოვილის ტომრებში.
ქიმიური შემადგენლობა
გინგკო ბილობას ფოთლები შეიცავს მრავალ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებას:
- ფლავონოიდები: კვერცეტინი, კემპფეროლი, იზორამნეტინი, ბილობეტინი, გინგკგეტინი და სხვა.
- ტერპენოიდები: გინგკოლიდები A, B, C, J, M, ბილობალიდი.
- ორგანული მჟავები: გინგკოლის მჟავა, შიკიმის მჟავა, ქინის მჟავა და სხვა.
- პროანთოციანიდინები.
- სტეროიდები.
- მინერალური ნივთიერებები: კალიუმი, კალციუმი, ფოსფორი, მაგნიუმი, რკინა და სხვა.
ფარმაკოლოგიური თვისებები
გინგკო ბილობას ფოთლებს აქვთ შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:
- ნოოტროპული: აუმჯობესებს მეხსიერებას, ყურადღების კონცენტრაციას და აზროვნების პროცესებს.
- ანტიოქსიდანტური: იცავს უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების მავნე ზემოქმედებისგან.
- ანტიაგრეგანტული: აფერხებს თრომბოციტების აგრეგაციას და ამცირებს თრომბის წარმოქმნის რისკს.
- ვაზოდილატაციური: აფართოებს სისხლძარღვებს, აუმჯობესებს სისხლის მიმოქცევას, განსაკუთრებით თავის ტვინში.
- ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს.
გამოყენება მედიცინაში: გინგკო ბილობას პრეპარატები გამოიყენება თავის ტვინში სისხლის მიმოქცევის დარღვევის, მეხსიერების დაქვეითების, ყურადღების კონცენტრაციის დარღვევის, თავბრუსხვევის, ყურებში შუილის, პერიფერიული სისხლის მიმოქცევის დარღვევის, დემენციის, ალცჰეიმერის დაავადების დროს. ასევე გამოიყენება როგორც დამხმარე საშუალება დიაბეტური ანგიოპათიის, რეინოს სინდრომის, მაკულოდისტროფიის დროს.
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
გინგკო ბილობა ტრადიციულ ჩინურ მედიცინაში საუკუნეების მანძილზე გამოიყენება. ხალხურ მედიცინაში მას იყენებენ მეხსიერების გასაუმჯობესებლად, თავბრუსხვევის, ყურებში შუილის, პერიფერიული სისხლის მიმოქცევის დარღვევის, ასთმის, ხველის, შარდის შეუკავებლობის სამკურნალოდ. ასევე, იყენებენ როგორც მატონიზირებელ და სიცოცხლის გამახანგრძლივებელ საშუალებას.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: გინგკო ბილობას პრეპარატების გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა).