კრაზანას ყვავილები - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა

შესავალი

კრაზანა (Hypericum perforatum) ფართოდ გავრცელებული მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარეა კრაზანასებრთა ოჯახიდან. ცნობილია თავისი სამკურნალო თვისებებით და საუკუნეების განმავლობაში გამოიყენება ხალხურ და ტრადიციულ მედიცინაში. კრაზანა გვხვდება ევროპაში, აზიაში, ჩრდილოეთ აფრიკასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში. საქართველოში ის ფართოდაა გავრცელებული, განსაკუთრებით მშრალ მდელოებზე, ტყის პირებსა და გზისპირებზე. კრაზანას ყვავილები, მცენარის ძირითადი სამკურნალო ნაწილი, აქტიურად გამოიყენება როგორც ხალხურ, ისე თანამედროვე მედიცინაში სხვადასხვა დაავადების სამკურნალოდ.

მორფოლოგია

კრაზანას ყვავილები გროვდება ფარისებრ-საგველა ყვავილედებში, რომლებიც განლაგებულია ღეროს ზედა ნაწილში. ყვავილები ოქროსფერ-ყვითელი ფერისაა, აქვთ ხუთი ფურცელი და მრავალრიცხოვანი მტვრიანა, რომლებიც შეზრდილია ძაფებით სამ კონად. ყვავილის დიამეტრი დაახლოებით 1-2 სმ-ია. ფურცლების კიდეებზე ხშირად შეიმჩნევა შავი წერტილები - ჯირკვლები, რომლებიც შეიცავს ჰიპერიცინს. ყვავილს აქვს სუსტი, სპეციფიკური, ოდნავ ფისოვანი სუნი და მომწარო-მწკლარტე გემო.

ქიმიური შემადგენლობა (100 გრამზე)

კრაზანას ყვავილების ქიმიური შემადგენლობა ზუსტად არ არის სტანდარტიზებული და მერყეობს მცენარის ზრდის ადგილის, შეგროვების დროის და სხვა ფაქტორების მიხედვით. თუმცა, ზოგადი მონაცემებით, 100 გრამი გამხმარი კრაზანას ყვავილი შეიძლება შეიცავდეს:

• ფლავონოიდები: (0.5-2%) - ჰიპეროზიდი, რუტინი, კვერცეტინი, კვერციტრინი, იზოკვერციტრინი.
• ანტრაცენწარმოებულები: (0.1-0.3%) - ჰიპერიცინი, ფსევდოჰიპერიცინი.
• ეთერზეთები: (0.1-1%) - პინენი, მირცენი, ლიმონენი, გერანიოლი და სხვ.
• მთრიმლავი ნივთიერებები: (5-10%).
• ფისები: (10-17%).
• საპონინები.
• C ვიტამინი: (100-150 მგ).
• კაროტინი: (50-55 მგ).
• ნიკოტინის მჟავა.
• ორგანული მჟავები: (იზოვალერიანის, ნიკოტინის).
• ჰიპერფორინი

აქტიური ნივთიერებების სია

ძირითადი აქტიური ნივთიერებები:

• ჰიპერიცინი და ფსევდოჰიპერიცინი: წითელი პიგმენტები, ანტრაცენწარმოებულები. აქვთ ანტიდეპრესანტული, ანტივირუსული და ფოტოსენსიბილიზაციის გამომწვევი მოქმედება.
• ჰიპერფორინი: ფლოროგლუცინის წარმოებული. აქვს ანტიდეპრესანტული, ანტიბაქტერიული და ანთების საწინააღმდეგო მოქმედება.
• ფლავონოიდები (ჰიპეროზიდი, რუტინი, კვერცეტინი და სხვ.): აქვთ ანტიოქსიდანტური, ანთების საწინააღმდეგო, სპაზმოლიზური, შარდმდენი და კაპილარების გამამაგრებელი მოქმედება.
• ეთერზეთები: აქვთ ანტისეპტიკური, ანთების საწინააღმდეგო, ტკივილგამაყუჩებელი და დამამშვიდებელი მოქმედება.
• მთრიმლავი ნივთიერებები: აქვთ შემკვრელი, ანთების საწინააღმდეგო და ანტიმიკრობული მოქმედება.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

კრაზანას ყვავილებს გააჩნია მრავალმხრივი ფარმაკოლოგიური მოქმედება:

• ანტიდეპრესანტული: ჰიპერიცინი, ფსევდოჰიპერიცინი და ჰიპერფორინი აინჰიბირებენ მონოამინოოქსიდაზას (MAO) და სეროტონინის, ნორადრენალინისა და დოფამინის უკუმიტაცებას.
• ანქსიოლიზური (შფოთვის საწინააღმდეგო): ზემოქმედებენ ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე, ამცირებენ შფოთვას და დაძაბულობას.
• ანთების საწინააღმდეგო: ფლავონოიდები და ჰიპერფორინი ამცირებენ ანთებით პროცესებს.
• ანტიმიკრობული: ეთერზეთები და ჰიპერფორინი ავლენენ ანტიმიკრობულ აქტივობას ზოგიერთი ბაქტერიის, ვირუსის და სოკოს მიმართ.
• შარდმდენი: ფლავონოიდები ხელს უწყობენ ორგანიზმიდან ჭარბი სითხის გამოდევნას.
• ნაღველმდენი: აუმჯობესებს ნაღვლის წარმოქმნას და გამოყოფას.
• სპაზმოლიზური: ფლავონოიდები ხსნიან გლუვი კუნთების სპაზმს.
• შემახორცებელი: ხელს უწყობს ქსოვილების რეგენერაციას.
• ფოტოსენსიბილიზაციის გამომწვევი: ჰიპერიცინი ზრდის კანის მგრძნობელობას ულტრაიისფერი სხივების მიმართ.

გამოყენების სარგებელი

სამეცნიერო კვლევების საფუძველზე, კრაზანას ყვავილების გამოყენება სასარგებლოა შემდეგ შემთხვევებში:

• მსუბუქი და საშუალო სიმძიმის დეპრესია: კრაზანას ექსტრაქტი ეფექტურია დეპრესიის სიმპტომების შესამსუბუქებლად.
• შფოთვითი აშლილობები: შეუძლია შეამციროს შფოთვა და დაძაბულობა.
• ძილის დარღვევები: ეხმარება უძილობის დაძლევაში.
• საჭმლის მომნელებელი სისტემის პრობლემები: აუმჯობესებს საჭმლის მონელებას, ხსნის სპაზმებს.
• კანის დაზიანებები: ხელს უწყობს ჭრილობების, დამწვრობების შეხორცებას.
• ვირუსული ინფექციები: ზოგიერთი კვლევა აჩვენებს კრაზანას ანტივირუსულ აქტივობას.

გამოყენების ჩვენებები

კრაზანას ყვავილები რეკომენდებულია შემდეგი შემთხვევების და დაავადებების დროს:

• მსუბუქი და საშუალო სიმძიმის დეპრესია.
• შფოთვითი აშლილობები, ნევროზები.
• ძილის დარღვევები (უძილობა).
• საჭმლის მომნელებელი სისტემის ფუნქციური დარღვევები (დისპეფსია, გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომი).
• კუჭის და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადება (კომპლექსურ თერაპიაში).
• ქოლეცისტიტი, ნაღველკენჭოვანი დაავადება (კომპლექსურ თერაპიაში).
• პირის ღრუს და ყელის ანთებითი დაავადებები (გამოსავლებად).
• კანის დაზიანებები (ჭრილობები, დამწვრობები, წყლულები).

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ხალხურ მედიცინაში კრაზანას ყვავილები გამოიყენება გაცილებით ფართოდ. მას იყენებენ როგორც შინაგანად (ნაყენის, ნახარშის, ჩაის სახით), ასევე გარეგანად (კომპრესების, აბაზანების, გამოსავლების სახით). სხვადასხვა ქვეყნის ხალხურ მედიცინაში კრაზანას ყვავილებს იყენებენ:

• რუსეთში: კუჭ-ნაწლავის დაავადებების, გაციების, რევმატიზმის, ნევრალგიის, უძილობის დროს.
• ბულგარეთში: ღვიძლის დაავადებების, დიარეის, უძილობის, შარდ-სასქესო სისტემის დაავადებების დროს.
• პოლონეთში: ჭრილობების, დამწვრობების, კანის დაავადებების, დეპრესიის სამკურნალოდ.
• საფრანგეთში: როგორც შარდმდენი, ნაღველმდენი, მატონიზირებელი და ჭრილობების შემახორცებელი საშუალება.

როგორ გამოვიყენოთ

ზოგადი რეკომენდაციები:

• რეკომენდებული დღიური დოზა შეადგენს 2-4 გრამ გამხმარ ყვავილს, ან შესაბამისი რაოდენობის ექსტრაქტს (სტანდარტიზებული 0.3% ჰიპერიცინზე).
• კრაზანას ყვავილები ხელმისაწვდომია სხვადასხვა ფორმით: ნაყენი, ჩაი, კაფსულები, მშრალი ექსტრაქტი.

ნაყენის მომზადება: 2 სუფრის კოვზ გამხმარ ყვავილს დაასხით 200 მლ მდუღარე წყალი, დააყენეთ თავდახურულ ჭურჭელში 1-2 საათი, გაფილტრეთ. მიიღეთ 1/3 ჭიქა 3-ჯერ დღეში ჭამის წინ.

ჩაის მომზადება: 1-2 ჩაის კოვზ გამხმარ ყვავილს დაასხით 200 მლ მდუღარე წყალი, დააყენეთ 10-15 წუთი, გაფილტრეთ. მიიღეთ თბილი სახით 2-3-ჯერ დღეში.

მშრალი ექსტრაქტის გამოყენება: მიიღეთ ექიმის ან ფარმაცევტის რეკომენდაციის შესაბამისად. ჩვეულებრივ, დოზა შეადგენს 300-600 მგ დღეში, გაყოფილი 2-3 მიღებაზე.

კაფსულების გამოყენება: მიიღეთ ექიმის ან ფარმაცევტის რეკომენდაციის შესაბამისად.

სხვა გამოყენების მეთოდები: კრაზანას ყვავილების აბაზანები, კომპრესები და სხვა მსგავსი გამოყენების მეთოდები არ არის ტიპური და ნაკლებად ეფექტურია.

გვერდითი მოვლენები

კრაზანას ყვავილების გამოყენებისას შესაძლებელია გამოვლინდეს შემდეგი გვერდითი მოვლენები:

• ფოტოსენსიბილიზაცია: კანის მომატებული მგრძნობელობა მზის სხივების მიმართ.
• კუჭ-ნაწლავის მხრივ: დისკომფორტი, გულისრევა, დიარეა (იშვიათად).
• ალერგიული რეაქციები: ქავილი, გამონაყარი, შეშუპება (იშვიათად).
• თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა, დაღლილობა (იშვიათად).
• მშრალი პირი

უკუჩვენებები

კრაზანას ყვავილების გამოყენება უკუნაჩვენებია შემდეგ შემთხვევებში:

• ჰიპერმგრძნობელობა კრაზანას ან მის შემადგენლობაში შემავალი ნივთიერებების მიმართ.
• ორსულობა და ლაქტაციის პერიოდი.
• მძიმე დეპრესია.
• ბიპოლარული აშლილობა.
• შიზოფრენია.
• აივ/შიდსი (აივ პროტეაზას ინჰიბიტორების ან ნუკლეოზიდური უკუტრანსკრიპტაზას ინჰიბიტორების მიღებისას).
• ორგანოთა ტრანსპლანტაციის შემდგომი პერიოდი (ციკლოსპორინის მიღებისას).
• 12 წლამდე ასაკი.

გაფრთხილება

კრაზანას ყვავილების გამოყენებამდე აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან, განსაკუთრებით თუ გაქვთ ქრონიკული დაავადებები, იღებთ რაიმე მედიკამენტს (განსაკუთრებით ანტიდეპრესანტებს, ანტიკოაგულანტებს, ორალურ კონტრაცეპტივებს, დიგოქსინს, თეოფილინს), ხართ ორსულად ან ძუძუთი კვებავთ ბავშვს. კრაზანას თვითნებურმა გამოყენებამ, განსაკუთრებით სხვა მედიკამენტებთან ერთად, შეიძლება გამოიწვიოს არასასურველი გვერდითი ეფექტები და ურთიერთქმედებები. კრაზანა არ არის მედიკამენტი და ის არ ცვლის ექიმის მიერ დანიშნულ მკურნალობას.