სააფთიაქო გვირილის ყვავილები - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა

შესავალი

სააფთიაქო გვირილა (*Matricaria chamomilla* L., ასევე ცნობილი როგორც *Matricaria recutita* L.) ერთწლოვანი ბალახოვანი მცენარეა რთულყვავილოვანთა (Asteraceae) ოჯახიდან. ფართოდაა გავრცელებული ევროპაში, აზიაში, ჩრდილოეთ ამერიკასა და ავსტრალიაში. სააფთიაქო გვირილას ყვავილები საუკუნეების მანძილზე გამოიყენება ტრადიციულ მედიცინაში ანთების საწინააღმდეგო, სპაზმოლიზური, ანტისეპტიკური და დამამშვიდებელი ეფექტისთვის. ის ერთ-ერთი ყველაზე კარგად შესწავლილი და ფართოდ გამოყენებადი სამკურნალო მცენარეა.

მორფოლოგია

სააფთიაქო გვირილას ყვავილები გროვდება კალათა ყვავილედებად. კალათის დიამეტრი 1-2.5 სმ-ია. ყვავილსაჯდომი კონუსური ფორმისაა, შიგნით ღრუ, რაც განასხვავებს მას სხვა გვირილებისგან. კალათის კიდეებზე განლაგებულია თეთრი, ენისებრი ყვავილები, რომლებიც მდედრობითია. ცენტრში განლაგებულია ორსქესიანი, ყვითელი, მილისებრი ყვავილები. ყვავილებს აქვს დამახასიათებელი, ძლიერი, სასიამოვნო არომატი და მომწარო გემო.

ქიმიური შემადგენლობა (100 გრამზე)

სააფთიაქო გვირილას ყვავილების ქიმიური შემადგენლობა საკმაოდ მრავალფეროვანია და დამოკიდებულია მცენარის ზრდის პირობებზე, შეგროვების დროზე, გაშრობის მეთოდზე და სხვა ფაქტორებზე. 100 გრამი მშრალი ყვავილი საშუალოდ შეიცავს:

• ეთერზეთი: 0.2-1.9%. ძირითადი კომპონენტებია (-)-α-ბისაბოლოლი და მისი ოქსიდები A, B და C (50%-მდე), ქამაზულენი (1-15%), ფარნეზენი, მირცენი, კადინენი და სხვა.
• ფლავონოიდები: აპიგენინი (და მისი გლუკოზიდი აპიინი), ლუტეოლინი, კვერცეტინი, რუტინი, პატულეტინი და სხვა (ჯამში 8%-მდე).
• კუმარინები: უმბელიფერონი, ჰერნიარინი (0.1%-მდე).
• ორგანული მჟავები: სალიცილის, კაპრილის, ოლეინის, ლინოლის, პალმიტინის, სტეარინის და სხვა.
• პოლისაქარიდები: ძირითადად ლორწოვანი ნივთიერებები (10%-მდე).
• მწარე ნივთიერებები: მატრიცინი, მატრიკარინი.
• ვიტამინები: ასკორბინის მჟავა (C ვიტამინი), კაროტინი (პროვიტამინი A), ნიკოტინის მჟავა (ვიტამინი PP).
• მაკრო და მიკროელემენტები: კალიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა, მანგანუმი, სპილენძი, თუთია და სხვა.
• ქოლინი.
• ფიტოსტეროლები.

აქტიური ნივთიერებების სია

ძირითადი აქტიური ნივთიერებები:

• (-)-α-ბისაბოლოლი და მისი ოქსიდები: აქვთ ძლიერი ანთების საწინააღმდეგო, ანტიმიკრობული და ჭრილობის შემახორცებელი მოქმედება.
• ქამაზულენი: ეთერზეთის კომპონენტი, რომელიც წარმოიქმნება მატრიცინისა და მატრიკარინისგან გაშრობის პროცესში. აქვს ანთების საწინააღმდეგო, ალერგიის საწინააღმდეგო და ანტისეპტიკური თვისებები.
• აპიგენინი: ფლავონოიდი, რომელსაც აქვს სპაზმოლიზური, ანთების საწინააღმდეგო და ანქსიოლიზური (შფოთვის საწინააღმდეგო) მოქმედება.
• ლუტეოლინი: ფლავონოიდი, რომელსაც აქვს ანტიოქსიდანტური, ანთების საწინააღმდეგო და ანტიჰისტამინური თვისებები.
• კვერცეტინი: ფლავონოიდი, ძლიერი ანტიოქსიდანტი და ანთების საწინააღმდეგო აგენტი.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

სააფთიაქო გვირილას ყვავილებს აქვს მრავალმხრივი ფარმაკოლოგიური მოქმედება:

• ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებითი პროცესების ინტენსივობას პროსტაგლანდინების და ლეიკოტრიენების სინთეზის დათრგუნვის გზით. ქამაზულენი და ბისაბოლოლი განსაკუთრებით ეფექტურია ამ მხრივ.
• სპაზმოლიზური: ხსნის გლუვი კუნთების სპაზმს, რაც განაპირობებს მის ეფექტურობას კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სპაზმების, მტკივნეული მენსტრუაციის დროს. აპიგენინი მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ამ ეფექტში.
• ანტისეპტიკური და ანტიმიკრობული: აფერხებს ზოგიერთი პათოგენური ბაქტერიისა და სოკოს ზრდას, განსაკუთრებით *Staphylococcus aureus*-ის და *Candida albicans*-ის.
• დამამშვიდებელი: აქვს მსუბუქი სედატიური ეფექტი, ამცირებს შფოთვას და აუმჯობესებს ძილს. აპიგენინი უკავშირდება ბენზოდიაზეპინების რეცეპტორებს თავის ტვინში.
• ანტიოქსიდანტური: ფლავონოიდები (კვერცეტინი, ლუტეოლინი) იცავენ უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების დამაზიანებელი მოქმედებისგან.
• ქარმდენი: ამცირებს გაზების წარმოქმნას ნაწლავებში.
• ოფლმდენი: ხელს უწყობს ოფლის გამოყოფას, რაც სასარგებლოა გაციების დროს.
• ჭრილობის შემახორცებელი: ასტიმულირებს კანის რეგენერაციას.

გამოყენების სარგებელი

• საჭმლის მომნელებელი სისტემის პრობლემები: ამცირებს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სპაზმებს, შებერილობას, გულძმარვას, დისპეფსიას. კვლევები აჩვენებს, რომ გვირილა ეფექტურია გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომის (IBS) სიმპტომების შესამსუბუქებლად.
• ანთებითი პროცესები: ეფექტურია პირის ღრუს, ღრძილების, კანის ანთებების დროს. გარედან გამოყენებისას ამცირებს კანის გაღიზიანებას, სიწითლეს, ქავილს.
• უძილობა და შფოთვა: აქვს მსუბუქი დამამშვიდებელი ეფექტი, აუმჯობესებს ძილის ხარისხს და ამცირებს შფოთვის სიმპტომებს.
• გაციება და გრიპი: გვირილის ჩაი ხელს უწყობს ოფლდენას, ამცირებს ყელის ტკივილს და ხველას. ინჰალაციის სახით გამოიყენება ზედა სასუნთქი გზების ანთების დროს.
• მენსტრუალური ტკივილები: სპაზმოლიზური თვისებების გამო ამსუბუქებს მტკივნეულ მენსტრუაციას.
• კანის პრობლემები: გამოიყენება ეგზემის, დერმატიტის, მსუბუქი დამწვრობების, მწერის ნაკბენის დროს ანთების და ქავილის შესამცირებლად.

გამოყენების ჩვენებები

• საჭმლის მომნელებელი სისტემის ფუნქციური დარღვევები (დისპეფსია, მეტეორიზმი, სპაზმი).
• გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომი (IBS).
• პირის ღრუს და ყელის ლორწოვანი გარსის ანთებითი დაავადებები (სტომატიტი, გინგივიტი, ფარინგიტი).
• კანის ანთებითი დაავადებები (ეგზემა, დერმატიტი, მსუბუქი დამწვრობები).
• მსუბუქი შფოთვა და უძილობა.
• გაციება და გრიპი (სიმპტომური მკურნალობისთვის).
• მტკივნეული მენსტრუაცია.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ხალხურ მედიცინაში სააფთიაქო გვირილას ყვავილები გამოიყენება მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში მსგავსი ჩვენებებით, რაც ოფიციალურ მედიცინაში, თუმცა დამატებით გამოიყენება როგორც:

• ჭიების საწინააღმდეგო საშუალება.
• სისხლდენის შემაჩერებელი საშუალება.
• თმის ზრდის მასტიმულირებელი და გამაღიავებელი საშუალება.
• სახის კანის მოსავლელი საშუალება (აკნეს, კანის გაღიზიანების დროს).

როგორ გამოვიყენოთ

ზოგადი რეკომენდაციები:

სააფთიაქო გვირილას ყვავილები ხელმისაწვდომია სხვადასხვა ფორმით: ჩაი, ნაყენი, მშრალი ექსტრაქტი (კაფსულებში), ეთერზეთი (გარეგანი გამოყენებისთვის). დოზირება დამოკიდებულია გამოყენების ფორმაზე და ინდივიდუალურ საჭიროებებზე.

ნაყენის მომზადება:

2 სუფრის კოვზ გამხმარ ყვავილს დაასხით 200 მლ (1 ჩაის ჭიქა) მდუღარე წყალი, დააყენეთ თავდახურულ ჭურჭელში 15-20 წუთი, შემდეგ გაწურეთ. მიიღეთ თბილი სახით 1/4-1/3 ჭიქა 3-4-ჯერ დღეში ჭამის წინ.

ჩაის მომზადება:

1-2 ჩაის კოვზ გამხმარ ყვავილს დაასხით 200 მლ მდუღარე წყალი, დააყენეთ 5-10 წუთი, გაწურეთ. შეგიძლიათ დაამატოთ თაფლი ან ლიმონი გემოვნებით. მიიღეთ თბილი სახით 2-3-ჯერ დღეში.

მშრალი ექსტრაქტის გამოყენება:

მიიღება კაფსულების სახით, დოზირება მითითებულია მწარმოებლის მიერ შეფუთვაზე ან ექიმის რეკომენდაციით.

კაფსულების გამოყენება:

მიიღება პერორალურად ექიმის დანიშნულებით ან მწარმოებლის ინსტრუქციის მიხედვით.

სხვა გამოყენების მეთოდები:

სააფთიაქო გვირილას ყვავილების გამოყენება აბაზანებისა და ინჰალაციების სახით არ არის ტიპური, თუმცა, ხალხურ მედიცინაში ზოგჯერ გვხვდება მსგავსი გამოყენებაც.

გვერდითი მოვლენები

სააფთიაქო გვირილა ზოგადად უსაფრთხოა, თუმცა იშვიათ შემთხვევებში შეიძლება გამოიწვიოს:

• ალერგიული რეაქციები (განსაკუთრებით რთულყვავილოვანთა ოჯახის მცენარეებზე ალერგიის მქონე პირებში): კანზე გამონაყარი, ქავილი, შეშუპება, სუნთქვის გაძნელება.
• კუჭ-ნაწლავის მხრივ მსუბუქი დისკომფორტი (იშვიათად).

უკუჩვენებები

• მომატებული მგრძნობელობა (ალერგია) სააფთიაქო გვირილას ან რთულყვავილოვანთა ოჯახის სხვა მცენარეების მიმართ.
• ორსულობის პირველი ტრიმესტრი (სიფრთხილით გამოიყენება, ექიმის კონსულტაციით).

გაფრთხილება

გაფრთხილება: სააფთიაქო გვირილას ყვავილების გამოყენებამდე *აუცილებლად* გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან, განსაკუთრებით თუ გაქვთ ქრონიკული დაავადებები, იღებთ სხვა მედიკამენტებს (განსაკუთრებით სედატიურ საშუალებებს, ანტიკოაგულანტებს), ხართ ორსულად ან ძუძუთი კვებავთ ბავშვს.