კომში (Cydonia oblonga) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: კომში (Cydonia oblonga) არის ფოთოლმცვენი ხე ან ბუჩქი, რომელიც მიეკუთვნება ვარდისებრთა ოჯახს. ის ერთადერთი სახეობაა Cydonia-ს გვარში. კომში საუკუნეების განმავლობაში კულტივირებულია მისი სურნელოვანი, სამკურნალო და საკვებად ვარგისი ნაყოფისთვის. მისი სამშობლოა სამხრეთ-დასავლეთი აზია, თუმცა ფართოდაა გავრცელებული მთელ მსოფლიოში, მათ შორის საქართველოშიც.

ბოტანიკური აღწერა

• ოჯახი: ვარდისებრნი (Rosaceae).
• გვარი: კომში (Cydonia).
• სახეობა: Cydonia oblonga.
• სიცოცხლის ფორმა: ფოთოლმცვენი ხე ან ბუჩქი.
• ხანგრძლივობა: მრავალწლოვანი.
• სიმწიფის პერიოდი: შემოდგომა (სექტემბერი-ოქტომბერი).
• ღერო: სიმაღლეში აღწევს 1.5-დან 6 მეტრამდე, ხშირად დაკლაკნილი, დატოტვილი.
• ქერქი: მოყავისფრო-მონაცრისფრო, ახალგაზრდა ტოტებზე – მომწვანო-მოწითალო, შებუსვილი.
• ფოთლები: მარტივი, მორიგეობით განლაგებული, ელიფსური ან კვერცხისებური ფორმის, კიდემთლიანი, ზემოდან მუქი მწვანე, ქვემოდან – ქეჩისებრ შებუსვილი, მოკლეყუნწიანი.
• ყვავილები: ორსქესიანი, მარტოული, დიდი ზომის (5 სმ-მდე დიამეტრის), თეთრი ან ვარდისფერი, ხუთფურცლიანი. ყვავილობს მაის-ივნისში.
• ნაყოფი: ყალბი ვაშლისებრი ნაყოფი, კვერცხისებრი, მსხლისებრი ან მომრგვალო ფორმის, ლიმონისფერ-ყვითელი, მკვრივხორციანი, ხშირად ხაოიანი, სურნელოვანი. მწიფდება სექტემბერ-ოქტომბერში.
• ფესვები: ფესვთა სისტემა ძლიერია, კარგად განვითარებული.
• გავრცელება: სამხრეთ-დასავლეთი აზია (კავკასია, ირანი, თურქეთი), სამხრეთ-აღმოსავლეთი ევროპა. კულტივირებულია თითქმის მთელ მსოფლიოში. საქართველოში ფართოდაა გავრცელებული, როგორც ველურად, ისე კულტურაში.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის ძირითადად გამოიყენება კომშის ნაყოფი და თესლი. ფოთლები და ყვავილები ნაკლებად, მაგრამ მაინც გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში.

შეგროვების წესები:

• ნაყოფი: იკრიფება სრულ სიმწიფეში, შემოდგომაზე (სექტემბერ-ოქტომბერში), როდესაც ნაყოფი ყვითლდება და დამახასიათებელ არომატს იძენს.
• თესლი: ამოიღება მწიფე ნაყოფიდან და შრება ჰაერზე, თხელ ფენად გაშლილი.
• ფოთლები: შეგროვება ხდება გაზაფხულზე ან ზაფხულის დასაწყისში, ყვავილობამდე.

შეგროვებული ნედლეული ინახება მშრალ, გრილ და ვენტილირებად ადგილას.

ქიმიური შემადგენლობა

კომშის ნაყოფი და თესლი მდიდარია სხვადასხვა ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებებით:

• ნაყოფი:
  • შაქრები: ფრუქტოზა, გლუკოზა, საქაროზა (7-12%).
  • ორგანული მჟავები: ვაშლის, ლიმონის, ღვინის მჟავები.
  • პექტინები: (0.5-1.5%).
  • მთრიმლავი ნივთიერებები: (0.6-1%).
  • ვიტამინები: C, B1, B2, PP, კაროტინი.
  • მინერალური ნივთიერებები: კალიუმი, რკინა, კალციუმი, ფოსფორი, სპილენძი.
  • ეთერზეთები: ანიჭებენ ნაყოფს დამახასიათებელ არომატს.
• თესლი:
  • ლორწოვანი ნივთიერებები: (20%-მდე).
  • ცხიმოვანი ზეთი: (8-20%).
  • ამიგდალინი: (0.5%-მდე) – ციანოგენური გლიკოზიდი, რომელიც იშლება სინილის მჟავად.
  • მთრიმლავი ნივთიერებები.
• ფოთოლი
  • ფლავონოიდები.
  • მთრიმლავი ნივთიერებები.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

კომშის ნაყოფს და თესლს აქვს შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• შემკვრელი: მთრიმლავი ნივთიერებების შემცველობის გამო.
• ანთების საწინააღმდეგო: პექტინების, ვიტამინებისა და ორგანული მჟავების შემცველობის გამო.
• ამოსახველებელი: ლორწოვანი ნივთიერებების (თესლში) შემცველობის გამო.
• ანტიოქსიდანტური: ვიტამინებისა და ფლავონოიდების შემცველობის გამო.
• შარდმდენი: ორგანული მჟავებისა და კალიუმის შემცველობის გამო.
• სისხლდენის შემაჩერებელი: მთრიმლავი ნივთიერებების შემცველობის გამო.

გამოყენება მედიცინაში: კომშის ნაყოფი და თესლი გამოიყენება შემდეგი დაავადებების დროს:

• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაავადებები: დიარეა, კოლიტი, ენტეროკოლიტი (ნაყოფის ნახარში, პიურე).
• სასუნთქი გზების დაავადებები: ბრონქიტი, ტრაქეიტი, ხველა (თესლის ნახარში, ლორწო).
• ანემია: რკინის შემცველობის გამო (ნაყოფი).
• გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები: ჰიპერტონია, ათეროსკლეროზი (ნაყოფი).
• კანის დაავადებები: დამწვრობა, ნახეთქები (თესლის ლორწოს კომპრესები).

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ხალხურ მედიცინაში კომში ფართოდ გამოიყენება სხვადასხვა ქვეყანაში. მაგალითად:

• საქართველოში: ნაყოფის ნახარში გამოიყენება დიარეის, კუჭის ტკივილის დროს; თესლის ნახარში – ხველის, ბრონქიტის დროს; ნაყოფის წვენი – ანემიის დროს.
• შუა აზიაში: ნაყოფის წვენი გამოიყენება, როგორც შარდმდენი, ნაღველმდენი და ანტისეპტიკური საშუალება; თესლის ნახარში – ხველის, სისხლდენის დროს.
• ირანში: ნაყოფის ნახარში გამოიყენება გულისრევის, ღებინების დროს; თესლის ნახარში – ყელის ტკივილის, ხმის ჩახლეჩის დროს.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: კომშის თესლის დიდი რაოდენობით მიღება არ არის რეკომენდებული, რადგან შეიცავს ამიგდალინს, რომელიც ორგანიზმში იშლება და გამოყოფს ტოქსიკურ სინილის მჟავას. კომშის ნებისმიერი ფორმით (ნაყოფი, თესლი, ფოთოლი) გამოყენებამდე აუცილებელია ექიმთან კონსულტაცია, განსაკუთრებით ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების (მაგ., ორსულობა) დროს.