ღოლოს ფესვები - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: ღოლო (ლათ. Rumex) მიეკუთვნება მატიტელასებრთა (Polygonaceae) ოჯახს და ფართოდ გავრცელებული მცენარეთა გვარია. ის აერთიანებს მრავალწლოვან, იშვიათად ერთწლოვან ბალახოვან სახეობებს, რომლებიც მთელ მსოფლიოში გვხვდება, განსაკუთრებით ზომიერი კლიმატის ზონებში. საქართველოშიც მრავალი სახეობაა გავრცელებული. ზოგიერთი სახეობის ღოლო გამოიყენება საკვებად (მაგ., მჟაუნა), ზოგი კი სარეველაა. ღოლოს ფესვები, განსაკუთრებით კი გარკვეული სახეობების (Rumex crispus, Rumex obtusifolius), ტრადიციულ მედიცინაში გამოიყენება, თუმცა მათი გამოყენება სიფრთხილეს მოითხოვს.

მორფოლოგია

ღოლოს ფესვების მორფოლოგიური მახასიათებლები (კონკრეტული სახეობის მიხედვით დეტალები შეიძლება განსხვავდებოდეს):

• ფორმა: ძირითადად მთავარღერძიანი ფესვია, ხშირად კარგად განვითარებული, ზოგჯერ ფესურასებრი. ზოგიერთ სახეობას აქვს დატოტვილი ფესვები.
• ზომა: სიგრძე შეიძლება მერყეობდეს რამდენიმე სანტიმეტრიდან 20-30 სმ-მდე ან მეტი, სისქე - 1-3 სმ-მდე (ან მეტი, სახეობის მიხედვით).
• ფერი: გარედან მუქი ყავისფერი, მოწითალო-ყავისფერი ან მოყვითალო-ყავისფერი; გადატეხისას - მოყვითალო, მოწითალო ან მოყავისფრო. შეფერილობა დამოკიდებულია სახეობაზე, ნიადაგის ტიპზე და ასაკზე.
• ზედაპირი: შეიძლება იყოს გლუვი ან ოდნავ დანაოჭებული, გრძივი ღარებით. ზოგიერთ სახეობას აქვს განივი რგოლები ან ბორცვაკები.
• სუნი: სუსტი, სპეციფიკური, ოდნავ მიწის სუნი.
• გემო: მომწარო-მომჟავო, შემკვრელი.
• კონსისტენცია ახალი ფესვი მკვრივია, ხორციანი. გამხმარი ფესვი - მაგარი.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის, ძირითადად, გამოიყენება ღოლოს ფესვები (Rumex radix). თუმცა, ზოგიერთი სახეობის შემთხვევაში, ხალხურ მედიცინაში ასევე იყენებენ ფოთლებს და თესლსაც.

შეგროვების წესები: ღოლოს ფესვების შეგროვება ხდება შემოდგომაზე (ფოთლების ჭკნობის შემდეგ) ან ადრე გაზაფხულზე (ვეგეტაციის დაწყებამდე). ფესვებს თხრიან, რეცხავენ ცივ წყალში, ასუფთავებენ მიწისგან, ჭრიან და აშრობენ ჩრდილში, კარგად განიავებად ადგილას, ან საშრობებში არაუმეტეს 50-60°C ტემპერატურაზე. გამხმარი ფესვები ინახება მშრალ, გრილ, ბნელ ადგილას.

ქიმიური შემადგენლობა

ღოლოს ფესვების ქიმიური შემადგენლობა მნიშვნელოვნად განსხვავდება სახეობების მიხედვით. თუმცა, ზოგადად, ღოლოს ფესვები შეიცავს:

• მთრიმლავ ნივთიერებებს: 5-15% (ან მეტი, სახეობის მიხედვით). ეს არის ძირითადად ტანინები, რომლებიც განაპირობებენ ღოლოს ფესვების შემკვრელ თვისებებს.
• ანტრაქინონებს (ანტრაგლიკოზიდებს): 2-4% (ან მეტი, ზოგიერთ სახეობაში, მაგ., Rumex crispus-ში). ძირითადი ანტრაქინონებია: ქრიზოფანოლი, ემოდინი, რეინი და მათი გლიკოზიდები. ეს ნივთიერებები განაპირობებენ ღოლოს ფესვების საფაღარათო მოქმედებას.
• ფლავონოიდებს: კვერცეტინი, რუტინი, ვიტექსინი და სხვა.
• ორგანულ მჟავებს: ოქსილის (მჟაუნმჟავა), ვაშლის, ლიმონის და სხვა.
• ფისებს.
• ეთერზეთებს (მცირე რაოდენობით).
• მინერალურ ნივთიერებებს: რკინა, კალიუმი, კალციუმი, ფოსფორი, მაგნიუმი და სხვა.
• სახამებელს.
• შაქრებს.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

ღოლოს ფესვებს, ძირითადად ანტრაქინონებისა და მთრიმლავი ნივთიერებების შემცველობის გამო, აქვს შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• საფაღარათო: ანტრაქინონები აღიზიანებენ მსხვილი ნაწლავის რეცეპტორებს, აძლიერებენ პერისტალტიკას და ხელს უწყობენ ნაწლავების შიგთავსის ევაკუაციას. მოქმედება ვლინდება მიღებიდან 8-12 საათის შემდეგ.
• შემკვრელი: მთრიმლავი ნივთიერებები იწვევენ ცილების კოაგულაციას ლორწოვან გარსებზე და ქმნიან დამცავ აპკს, რაც ამცირებს ანთებას და ხელს უშლის სითხის ექსუდაციას (გამოსვლას).
• ანთების საწინააღმდეგო: მთრიმლავი ნივთიერებები და ფლავონოიდები ამცირებენ ანთებითი პროცესების ინტენსივობას.
• ანტიმიკრობული: მთრიმლავი ნივთიერებები ავლენენ გარკვეულ ანტიმიკრობულ აქტივობას ზოგიერთი პათოგენური მიკროორგანიზმის მიმართ.
• ნაღველმდენი (სუსტი): ზოგიერთი სახეობის ფესვებს ახასიათებს სუსტი ნაღველმდენი მოქმედება.
• ანტიოქსიდანტური: ფლავონოიდების და ზოგიერთი ვიტამინის შემცველობის გამო.

გამოყენების სარგებელი

ღოლოს ფესვების გამოყენება შეიძლება სასარგებლო იყოს შემდეგ შემთხვევებში (სამეცნიერო კვლევებზე დაყრდნობით და ტრადიციული მედიცინის გათვალისწინებით):

• ყაბზობა: როგორც საფაღარათო საშუალება (მოკლევადიანი გამოყენებისთვის!).
• დიარეა (მსუბუქი ფორმები): როგორც შემკვრელი საშუალება (მცირე დოზებით!).
• ბუასილი: როგორც ანთების საწინააღმდეგო და სისხლდენის შემაჩერებელი საშუალება (ადგილობრივი გამოყენებისთვის, მაგ., აბაზანების სახით, ექიმის რეკომენდაციით).

მნიშვნელოვანია: მიუხედავად ამ პოტენციური სარგებლისა, ღოლოს ფესვების გამოყენება მოითხოვს სიფრთხილეს და ექიმთან კონსულტაციას, რადგან მას აქვს გვერდითი მოვლენები და უკუჩვენებები.

გამოყენების ჩვენებები

ღოლოს ფესვების გამოყენება რეკომენდებულია შემდეგ შემთხვევებში ექიმის მეთვალყურეობის ქვეშ:

• ეპიზოდური ყაბზობა: მოკლევადიანი გამოყენებისთვის, როდესაც დიეტა და ცხოვრების წესის ცვლილება არ არის საკმარისი.
• მსუბუქი დიარეა: მცირე დოზებით, როგორც დამხმარე საშუალება.

მნიშვნელოვანია: ღოლოს ფესვები არ არის პირველი არჩევანის საშუალება ყაბზობის ან დიარეის სამკურნალოდ. არსებობს უფრო უსაფრთხო და ეფექტური ალტერნატივები.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ხალხურ მედიცინაში ღოლოს ფესვებს იყენებენ უფრო ფართოდ, ვიდრე ოფიციალურ მედიცინაში:

• ყაბზობის და დიარეის დროს: დოზის მიხედვით.
• კანის დაავადებების დროს: ფურუნკულოზი, ეგზემა, ჭრილობები (გარეგანად, ნახარშის ან ნაყენის სახით).
• პირის ღრუს დაავადებების დროს: სტომატიტი, გინგივიტი (გამოსავლებად).
• რევმატიზმის და სახსრების ტკივილის დროს: როგორც ტკივილგამაყუჩებელი საშუალება (გარეგანად).
• ბუასილის დროს: გარეგანი გამოყენებისათვის, ანთების და ტკივილის შესამცირებლად.
• როგორც ჭიის საწინააღმდეგო საშუალება.
• როგორც სისხლის გამწმენდი საშუალება.

მნიშვნელოვანია: ხალხური მედიცინის რეცეპტების გამოყენება არ არის რეკომენდებული ექიმთან კონსულტაციის გარეშე, რადგან შეიძლება საზიანო იყოს ჯანმრთელობისთვის.

როგორ გამოვიყენოთ

ზოგადი რეკომენდაციები:

• ღოლოს ფესვების გამოყენება მხოლოდ ექიმის დანიშნულებით.
• რეკომენდებული დოზა და გამოყენების ხანგრძლივობა მკაცრად უნდა იყოს დაცული.
• ღოლოს ფესვები ხელმისაწვდომია სხვადასხვა ფორმით: გამხმარი ფესვები (ნაყენის, ნახარშის მოსამზადებლად), ექსტრაქტი, კაფსულები.

ნაყენის მომზადება:

• 1 სუფრის კოვზ დაქუცმაცებულ ღოლოს ფესვებს დაასხით 1 ჭიქა (200 მლ) მდუღარე წყალი.
• გააჩერეთ თავდახურულ ჭურჭელში 30 წუთის განმავლობაში.
• გადაწურეთ.
• მიიღეთ ექიმის მიერ დანიშნული დოზით. ჩვეულებრივ, მცირე დოზები (მაგ., 1-2 სუფრის კოვზი) გამოიყენება შემკვრელ საშუალებად, უფრო დიდი დოზები (მაგ., 1/4-1/2 ჭიქა) - საფაღარათოდ.

ჩაის მომზადება:

• 1 ჩაის კოვზ დაქუცმაცებულ ღოლოს ფესვებს დაასხით 1 ჭიქა (200 მლ) მდუღარე წყალი.
• გააჩერეთ 10-15 წუთის განმავლობაში.
• გადაწურეთ.
• მიიღეთ ექიმის მიერ დანიშნული დოზით.

მშრალი ექსტრაქტის გამოყენება:

მიიღება ტაბლეტების ან კაფსულების სახით, მხოლოდ ექიმის დანიშნულებით. დოზირება მითითებულია პრეპარატის ინსტრუქციაში.

კაფსულების გამოყენება:

მიიღება მხოლოდ ექიმის დანიშნულებით. დოზირება მითითებულია პრეპარატის ინსტრუქციაში.

სხვა გამოყენების მეთოდები:

ღოლოს ფესვების ნახარში ან ნაყენი ზოგჯერ გამოიყენება გარეგანად (კომპრესები, აბაზანები), მაგრამ ასეთი გამოყენება არ არის ტიპური და მოითხოვს განსაკუთრებულ სიფრთხილეს და ექიმის რეკომენდაციას.

გვერდითი მოვლენები

ღოლოს ფესვების გამოყენებისას შესაძლებელია გამოვლინდეს შემდეგი გვერდითი მოვლენები:

• საჭმლის მომნელებელი სისტემის მხრივ: გულისრევა, ღებინება, მუცლის ტკივილი, დიარეა (დიდი დოზებით).
• ალერგიული რეაქციები: იშვიათად, კანზე გამონაყარი, ქავილი.
• თირკმელების გაღიზიანება: ოქსალატების შემცველობის გამო (ხანგრძლივი გამოყენებისას).

დიდი დოზებით ან ხანგრძლივად გამოყენებისას, ღოლოს ფესვებმა შეიძლება გამოიწვიოს ორგანიზმის გაუწყლოვნება და ელექტროლიტების (კალიუმის) დაკარგვა.

უკუჩვენებები

ღოლოს ფესვების გამოყენება უკუნაჩვენებია:

• ორსულობის და ლაქტაციის პერიოდში.
• ბავშვებში (12 წლამდე, ექიმის რეკომენდაციის გარეშე).
• ნაწლავთა გაუვალობის დროს.
• მწვავე ანთებითი დაავადებების დროს (კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, თირკმელების).
• სპასტიური ყაბზობის დროს.
• გაურკვეველი წარმოშობის მუცლის ტკივილის დროს.
• წყალ-მარილოვანი ცვლის დარღვევის დროს.
• ინდივიდუალური აუტანლობა (ალერგია)

გაფრთხილება

გაფრთხილება: ღოლოს ფესვების გამოყენებამდე აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია