გარცინია კამბოჯიური (Garcinia gummi-gutta)

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: გარცინია კამბოჯიური (ლათ. Garcinia gummi-gutta, ადრე ცნობილი როგორც Garcinia cambogia) არის ტროპიკული, მარადმწვანე ხე კლუზიისებრთა (Clusiaceae) ოჯახიდან, რომელიც ბუნებრივად გავრცელებულია სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში. ეს მცენარე ფართო საზოგადოებისთვის ცნობილი გახდა მისი ნაყოფის ქერქში აღმოჩენილი ნივთიერების, ჰიდროქსიციტრუსის მჟავის (HCA) წყალობით, რომელსაც პოტენციურ გავლენას მიაწერენ წონის მართვის პროცესებზე. გარდა ამისა, გარცინიას ნაყოფი ტრადიციულად გამოიყენება აზიურ კულინარიაში, როგორც სანელებელი და საკვების კონსერვანტი. მწვანე აფთიაქი გთავაზობთ ამ საინტერესო მცენარის დეტალურ ბოტანიკურ და ფარმაკოლოგიურ მიმოხილვას.

ბოტანიკური აღწერა

ოჯახი: კლუზიისებრნი (Clusiaceae).
გვარი: გარცინია (Garcinia).
სახეობა: Garcinia gummi-gutta (სინონიმი: Garcinia cambogia). ხშირად მოიხსენიება როგორც მალაბარის თამარინდი.
სიცოცხლის ფორმა: ხე, რომელიც შეიძლება გაიზარდოს საშუალო სიმაღლის, ზოგჯერ 20 მეტრამდეც.
ხანგრძლივობა: მრავალწლოვანი, მარადმწვანე.
სიმწიფის პერიოდი: ნაყოფი მწიფდება წელიწადის სხვადასხვა დროს, კლიმატური პირობების მიხედვით.
ღერო: სწორმდგომი, მერქნიანი, დატოტვილი.
ქერქი: მუქი ფერის, შეიძლება იყოს გლუვი ან ოდნავ უსწორმასწორო.
ფოთლები: მოპირისპირედ განლაგებული, მარტივი, მუქი მწვანე, ტყავისებრი, პრიალა ზედაპირით. ფორმა ელიფსურიდან ლანცეტისებრამდე მერყეობს, კიდეები მთლიანია.
ყვავილები: შეიძლება იყოს ერთსქესიანი ან ორსქესიანი, ხშირად მცენარე ორსახლიანია (მამრობითი და მდედრობითი ყვავილები სხვადასხვა მცენარეზეა). ყვავილები შედარებით პატარაა, მოწითალო, ნარინჯისფერი ან მოყვითალო შეფერილობის.
ნაყოფი: გარეგნულად პატარა გოგრას წააგავს, მრგვალი ან ოდნავ ოვალური ფორმის, დიამეტრით 5-7 სმ. ხასიათდება 6-8 ღრმა ვერტიკალური ღარით. ნაყოფის კანი (ქერქი) სქელია. ფერი მწიფობისას იცვლება მწვანედან ყვითლად, ნარინჯისფრად ან მოწითალოდ. რბილობი მჟავეა და შეიცავს 6-8 თესლს.
ფესვები: ტიპიური ფესვთა სისტემა ხისთვის.
გავრცელება: ბუნებრივად იზრდება ინდონეზიის, ინდოეთის, შრი-ლანკას, მალაიზიის და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სხვა ტროპიკულ რეგიონებში. კულტივირებულია დასავლეთ და ცენტრალურ აფრიკაშიც.

სამკურნალო ნაწილები

კულინარიული და სამკურნალო მიზნებისთვის ძირითადად გამოიყენება გარცინიას ნაყოფის გამხმარი ქერქი (კანი). სწორედ ქერქი არის მდიდარი ჰიდროქსიციტრუსის მჟავით (HCA).

შეგროვების წესები: მწიფე ნაყოფებს აგროვებენ, აცლიან ქერქს რბილობისა და თესლებისგან. ქერქს, როგორც წესი, აშრობენ მზეზე ან სპეციალურ საშრობებში, სანამ არ გახდება მუქი ფერის და მტვრევადი. გამხმარ ქერქს ინახავენ ჰერმეტულ კონტეინერებში.

ქიმიური შემადგენლობა

გარცინია კამბოჯიურის ნაყოფის ქერქის ძირითადი ბიოაქტიური კომპონენტებია:

ჰიდროქსიციტრუსის მჟავა (HCA): მთავარი აქტიური ნივთიერება, რომლის შემცველობა გამხმარ ქერქში შეიძლება 30%-ს ან მეტსაც აღწევდეს. HCA სტრუქტურულად ლიმონმჟავას მსგავსია.
გარცინოლი: პოლიფენოლური ნაერთი ანტიოქსიდანტური და ანთების საწინააღმდეგო თვისებებით.
ორგანული მჟავები: ლიმონმჟავა, ღვინის მჟავა.
ფლავონოიდები და ქსანტონები: ანტიოქსიდანტური თვისებების მქონე ნაერთები.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

გარცინია კამბოჯიურის ფარმაკოლოგიური თვისებები ძირითადად უკავშირდება ჰიდროქსიციტრუსის მჟავას (HCA):

ATP-ციტრატ ლიაზას ინჰიბირება: HCA აინჰიბირებს (აფერხებს) ფერმენტ ატფ-ციტრატ ლიაზას აქტივობას. ეს ფერმენტი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ორგანიზმში ნახშირწყლების ცხიმებად გარდაქმნის პროცესში (de novo ლიპოგენეზი). მისი ინჰიბირებით, თეორიულად, მცირდება ცხიმის დაგროვება.
მადის დაქვეითება (პოტენციური): ზოგიერთი კვლევა მიუთითებს, რომ HCA-მ შეიძლება გაზარდოს სეროტონინის დონე ტვინში, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს მადის დაქვეითებას და განწყობის გაუმჯობესებას. თუმცა, ამ ეფექტის კლინიკური მტკიცებულებები ადამიანებში არაერთგვაროვანია.
ცხიმების წვის გაძლიერება (პოტენციური): არსებობს მოსაზრება, რომ HCA-მ შეიძლება გაზარდოს ცხიმების ჟანგვა, თუმცა ეს მექანიზმი ნაკლებად არის შესწავლილი და დადასტურებული.
ქოლესტერინისა და ტრიგლიცერიდების დონის მოდულაცია (პოტენციური): ზოგიერთ კვლევაში გამოვლინდა HCA-ს მსუბუქი დადებითი გავლენა ლიპიდურ პროფილზე, მაგრამ შედეგები არ არის მყარი.

გამოყენება მედიცინაში: გარცინია კამბოჯიურის ექსტრაქტები, რომლებიც სტანდარტიზებულია HCA-ს მაღალ შემცველობაზე, ფართოდ იყიდება როგორც წონის მართვის ხელშემწყობი საკვები დანამატი. თუმცა, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ კლინიკური კვლევების შედეგები მისი ეფექტურობის შესახებ წონის კლებაში არაერთგვაროვანი და ხშირად ურთიერთსაწინააღმდეგოა. ზოგიერთი კვლევა აჩვენებს მცირე, სტატისტიკურად უმნიშვნელო ეფექტს, ზოგი კი ვერ პოულობს განსხვავებას პლაცებოსთან შედარებით. ამჟამად არ არსებობს მყარი სამეცნიერო მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა გარცინიას მნიშვნელოვან და ხანგრძლივ ეფექტს წონის კლებაზე ადამიანებში.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

გარცინია კამბოჯიურის ნაყოფის ქერქი ტრადიციულად გამოიყენება:

კულინარიაში: როგორც სანელებელი და საკვებისთვის მომჟავო გემოს მიმცემი საშუალება (განსაკუთრებით თევზის კერძებში, კარიში), თამარინდის მსგავსად. ასევე გამოიყენება საკვების შესანახად.
აიურვედულ მედიცინაში: საჭმლის მონელების გასაუმჯობესებლად, რევმატიზმის სამკურნალოდ და ნაწლავური პარაზიტების წინააღმდეგ.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: გარცინია კამბოჯიურის ექსტრაქტების (განსაკუთრებით საკვები დანამატების სახით) გამოყენებამდე აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. მიუხედავად იმისა, რომ მოკლევადიანი გამოყენება ზოგადად უსაფრთხოდ ითვლება, შესაძლებელია გვერდითი ეფექტები: თავის ტკივილი, გულისრევა, საჭმლის მომნელებელი დისკომფორტი. მნიშვნელოვანია: დაფიქსირებულია ღვიძლის ტოქსიკურობის იშვიათი, მაგრამ სერიოზული შემთხვევები, რომლებიც დაკავშირებული იყო გარცინია კამბოჯიურის შემცველი დანამატების მიღებასთან (მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი საბოლოოდ დადგენილი არ არის, მაგრამ სიფრთხილეა საჭირო). არ არის რეკომენდებული ორსულობის, ლაქტაციის, ღვიძლის დაავადებების დროს. შესაძლოა ურთიერთქმედება დიაბეტის სამკურნალო საშუალებებთან, სტატინებთან, ვარფარინთან, ანტიდეპრესანტებთან (განსაკუთრებით SSRI). ყოველთვის შეარჩიეთ სანდო მწარმოებლის პროდუქტი.