ნაძვი (Picea) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: ნაძვი (Picea) მარადმწვანე წიწვოვანი მცენარეების გვარია ფიჭვისებრთა ოჯახიდან. ნაძვი ფართოდაა გავრცელებული ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ზომიერ და ცივ სარტყლებში. გვხვდება დაახლოებით 35 სახეობა. საქართველოში ბუნებრივად იზრდება 2 სახეობა: აღმოსავლური ნაძვი (Picea orientalis) და კავკასიური ნაძვი (Picea abies), რომლებსაც აქვთ სამკურნალო თვისებები. ნაძვი ცნობილია თავისი დეკორატიული ღირებულებით, ხანგრძლივი სიცოცხლის ხანგრძლივობით და სამკურნალო თვისებებით. ნაძვის წიწვებს, გირჩებს და ფისს საუკუნეების მანძილზე იყენებდნენ ხალხურ მედიცინაში.

ბოტანიკური აღწერა

ოჯახი: ფიჭვისებრთა (Pinaceae).

გვარი: ნაძვი (Picea).

სახეობა: აღწერა მოიცავს ზოგად მახასიათებლებს, რომლებიც საერთოა ნაძვის სხვადასხვა სახეობებისთვის. კონკრეტული სახეობის აღწერისთვის, საჭიროა დაზუსტდეს სახეობა.

სიცოცხლის ფორმა: მარადმწვანე ხე.

ხანგრძლივობა: ნაძვი ხასიათდება ხანგრძლივი სიცოცხლის ხანგრძლივობით. შეუძლია იცოცხლოს 200-300 წელი, ზოგიერთმა ეგზემპლარმა კი შესაძლოა 500-600 წლამდეც მიაღწიოს.

სიმწიფის პერიოდი: ნაძვის სახეობების უმეტესობა ნაყოფმსხმოიარობას იწყებს 20-30 წლის ასაკში.

ღერო: სწორმდგომი, კონუსური ფორმის ვარჯით. სიმაღლეში აღწევს 30-50 მეტრს, ზოგიერთი სახეობა კი 60 მეტრამდე იზრდება.

ქერქი: ახალგაზრდა ტოტების ქერქი გლუვია, მოწითალო-ყავისფერი. ასაკთან ერთად ქერქი სქელდება, ხდება უხეში, ქერცლიანი, მონაცრისფრო-მოყავისფრო.

ფოთლები: ნაძვის ფოთლებს წიწვები ეწოდება. წიწვები ნემსისებრია, ხისტი, ოთხწახნაგოვანი, მახვილი წვერით, მუქი მწვანე ფერის. განლაგებულია ტოტებზე სპირალურად. წიწვების სიგრძე მერყეობს 1-დან 3 სმ-მდე, დამოკიდებულია სახეობაზე.

ყვავილები: ნაძვი ერთსახლიანი მცენარეა, ანუ მამრობითი და მდედრობითი ყვავილები ერთ ხეზე ვითარდება. მამრობითი ყვავილები პატარა, მოყვითალო თავთავებია, რომლებიც ტოტების ბოლოებზეა განლაგებული. მდედრობითი ყვავილები გირჩის ფორმისაა, თავდაპირველად მომწვანო ან მოწითალო, შემდეგ კი მერქნისებრი ხდება.

ნაყოფი: ნაძვის ნაყოფი ცილინდრული ან კვერცხისებური ფორმის გირჩაა, რომელიც შედგება მჭიდროდ განლაგებული მერქნისებრი ქერცლებისგან. გირჩის სიგრძე მერყეობს 5-დან 15 სმ-მდე, დამოკიდებულია სახეობაზე. თესლი ფრთიანია, რაც ხელს უწყობს ქარის მიერ მათ გავრცელებას.

ფესვები: ნაძვს აქვს ზედაპირული ფესვთა სისტემა, რომელიც ფართოდ ვრცელდება ნიადაგის ზედა ფენებში.

გავრცელება: ნაძვი ფართოდაა გავრცელებული ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ზომიერ და ცივ სარტყლებში. საქართველოში ძირითადად გვხვდება მთის ფერდობებზე, ტყეებში.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება ნაძვის წიწვები, ახალგაზრდა გირჩები და ფისი. წიწვები მდიდარია ეთერზეთებით, ფისებით, ვიტამინებით, კაროტინით, ფლავონოიდებით. ახალგაზრდა გირჩები შეიცავს ეთერზეთს, ფისებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს. ფისი მდიდარია ტერპენებით.

შეგროვების წესები: ნაძვის წიწვების შეგროვება შესაძლებელია მთელი წლის განმავლობაში, თუმცა უმჯობესია გაზაფხულზე ან ზაფხულის დასაწყისში, როდესაც მათში ყველაზე მეტი სასარგებლო ნივთიერებაა. ახალგაზრდა გირჩებს კრეფენ გაზაფხულზე ან ზაფხულის დასაწყისში, სანამ გამერქნდება. ფისის შეგროვება ხდება ღეროზე ჭრილების გაკეთებით. შეგროვებული ნედლეული უნდა გაშრეს კარგად განიავებულ ადგილას, მზის პირდაპირი სხივებისგან დაცულად. გამომშრალი ნედლეული ინახება მშრალ, გრილ ადგილას, ქაღალდის ან ქსოვილის ტომრებში.

ქიმიური შემადგენლობა

ნაძვის სამკურნალო ნაწილები შეიცავს მრავალ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებას:

• ეთერზეთები: პინენი, ლიმონენი, ბორნეოლი, კამფენი და სხვა ტერპენები.
• ფისები: სხვადასხვა სახის ფისები, მათ შორის აბიეტის მჟავა.
• ვიტამინები: C ვიტამინი (განსაკუთრებით ბევრია წიწვებში), B ჯგუფის ვიტამინები, K ვიტამინი, E ვიტამინი.
• კაროტინოიდები: ბეტა-კაროტინი (პროვიტამინი A).
• ფლავონოიდები: კვერცეტინი, კემპფეროლი და სხვა.
• ფენოლკარბონის მჟავები: გალის მჟავა და სხვა.
• მთრიმლავი ნივთიერებები: ტანინები.
• მინერალური ნივთიერებები: კალიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა და სხვა.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

ნაძვის სამკურნალო ნაწილებს აქვთ შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• ანტისეპტიკური: ეთერზეთები და ფისები აფერხებენ ბაქტერიების, ვირუსების და სოკოების ზრდას.
• ანთების საწინააღმდეგო: ფლავონოიდები, ფენოლკარბონის მჟავები და მთრიმლავი ნივთიერებები ამცირებენ ანთებით პროცესებს.
• ამოსახველებელი: ეთერზეთები და ფისები ხელს უწყობენ ნახველის გათხელებას და ბრონქებიდან მის გამოდევნას.
• იმუნომასტიმულირებელი: ვიტამინი C აძლიერებს ორგანიზმის ბუნებრივ დაცვით მექანიზმებს.
• ანტიოქსიდანტური: ვიტამინი C, კაროტინოიდები, ფლავონოიდები და ფენოლკარბონის მჟავები ანეიტრალებენ თავისუფალ რადიკალებს და იცავენ უჯრედებს დაზიანებისგან.
• ტკივილგამაყუჩებელი: ეთერზეთებს აქვთ მსუბუქი ტკივილგამაყუჩებელი ეფექტი.
• შარდმდენი: ნაძვის ზოგიერთ ნაწილს აქვს მსუბუქი შარდმდენი მოქმედება.
• მატონიზირებელი: ნაძვის პრეპარატები აუმჯობესებენ საერთო ტონუსს, ხსნიან დაღლილობას.

გამოყენება მედიცინაში: ნაძვის პრეპარატები გამოიყენება ზედა სასუნთქი გზების ინფექციების (გაციება, გრიპი, ბრონქიტი, სინუსიტი), პირის ღრუს და ყელის ანთებითი დაავადებების (გინგივიტი, სტომატიტი, ფარინგიტი), კანის დაავადებების (მცირე ზომის ჭრილობები, დამწვრობები, ეგზემა), საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემის დაავადებების (ართრიტი, რევმატიზმი, მიოზიტი) სამკურნალოდ. ასევე, გამოიყენება იმუნიტეტის გასაძლიერებლად.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ნაძვის წიწვები, გირჩები და ფისი ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. მათ იყენებენ როგორც შინაგანად (ნაყენის, ჩაის, ნახარშის სახით), ასევე გარეგანად (ინჰალაციისთვის, კომპრესებისთვის, აბაზანებისთვის). ხალხური რეცეპტების მიხედვით, ნაძვის პრეპარატებს ხმარობენ გაციების, გრიპის, ბრონქიტის, ხველის, ყელის ტკივილის, კანის დაავადებების, ჭრილობების, დამწვრობების, რევმატიზმის, პოდაგრის სამკურნალოდ. ასევე, იყენებენ როგორც შარდმდენ, სისხლის გამწმენდ, მატონიზირებელ და იმუნიტეტის გამაძლიერებელ საშუალებას. ხშირად ნაძვის ნაწილებს უმატებენ თაფლს, რძეს, ლიმონს ან სხვა სამკურნალო მცენარეებს.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: ნაძვის პრეპარატების გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა).