ცხენისწაბლა (Aesculus hippocastanum)
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: ცხენისწაბლა (Aesculus hippocastanum) არის დიდებული, ფოთოლმცვენი ხე, რომელიც ფართოდ არის ცნობილი თავისი პირამიდული, "სანთლისებრი" ყვავილედებითა და მბზინავი, ყავისფერი ნაყოფებით. გარდა მისი მაღალი დეკორატიული ღირებულებისა, ცხენისწაბლა ერთ-ერთი ყველაზე კარგად შესწავლილი და კლინიკურად დადასტურებული სამკურნალო მცენარეა, რომელიც გამოიყენება ვენური სისხლის მიმოქცევის დარღვევების სამკურნალოდ. მისი ექსტრაქტი წარმოადგენს თანამედროვე ფიტოთერაპიის ოქროს სტანდარტს ქრონიკული ვენური უკმარისობის მართვაში.
ბოტანიკური აღწერა
- ოჯახი: საპინდუსისებრნი (Sapindaceae). ადრეულ კლასიფიკაციებში გამოყოფდნენ ცალკე ცხენისწაბლასებრთა (Hippocastanaceae) ოჯახში;
- გვარი: ცხენისწაბლა (Aesculus);
- სახეობა: ჩვეულებრივი ცხენისწაბლა (Aesculus hippocastanum L.);
- სიცოცხლის ფორმა: დიდი ზომის, ფოთოლმცვენი ხე, სიმაღლით 20-30 მეტრი;
- ხანგრძლივობა: მრავალწლიანი;
- სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს მაისში, ნაყოფი მწიფდება სექტემბერ-ოქტომბერში;
- ღერო: მძლავრი, სწორი, დაფარული ხშირი, გუმბათისებრი ვარჯით;
- ქერქი: ახალგაზრდა ხეებზე გლუვი და მონაცრისფროა, ასაკთან ერთად მუქდება, სქელდება და იფარება ღრმა ბზარებით;
- ფოთლები: მოპირისპირედ განლაგებული, ძალიან დიდი, თათისებრ-რთული, შედგება 5-7 უკუკვერცხისებრი ფორმის, დაკბილული კიდეების მქონე ფოთოლაკისგან. გაზაფხულზე ვითარდება დიდი ზომის, ფისოვანი, წებოვანი კვირტებიდან;
- ყვავილები: თეთრი, ვარდისფერი ან ყვითელი ლაქებით, შეკრებილია დიდ, პირამიდულ, სწორმდგომ საგველა ყვავილედებში, რომლებიც სანთლებს მოგვაგონებს;
- ნაყოფი: სფეროსებრი, ხორციანი, მწვანე, ეკლიანი კოლოფი, რომელიც სიმწიფისას იხსნება. კოლოფში მოთავსებულია 1-3 დიდი, მბზინავი, მუქი ყავისფერი თესლი. ეს თესლი, საჭმელი წაბლისგან განსხვავებით, შხამიანია და საკვებად არ გამოიყენება;
- ფესვები: მძლავრი, ღრმა ფესვთა სისტემა;
- გავრცელება: ბუნებრივად გავრცელებულია ბალკანეთის ნახევარკუნძულის მთიან რეგიონებში. ფართოდაა კულტივირებული მთელ მსოფლიოში, როგორც დეკორატიული მცენარე პარკებსა და სკვერებში;
სამკურნალო ნაწილები
ფარმაცევტული მიზნებისთვის გამოიყენება ცხენისწაბლას თესლი (ნაყოფი), ქერქი, ყვავილები და იშვიათად ფოთლები. ყველაზე მაღალი სამკურნალო ღირებულებით გამოირჩევა თესლისგან მიღებული სტანდარტიზებული ექსტრაქტი.
შეგროვების წესები:
- თესლი: აგროვებენ შემოდგომაზე, სრული სიმწიფის დროს, როდესაც კოლოფები თავისით იხსნება და თესლი ცვივა. ნედლეულს აშრობენ და იყენებენ ექსტრაქტის დასამზადებლად;
- ქერქი: აგროვებენ ადრე გაზაფხულზე, ახალგაზრდა ტოტებიდან;
ქიმიური შემადგენლობა
ცხენისწაბლას მთავარი აქტიური კომპონენტებია:
- ტრიტერპენული საპონინები: წარმოადგენენ ნაერთთა კომპლექსს, რომელიც ცნობილია ესცინის სახელით. სწორედ ესცინს უკავშირდება მცენარის ძირითადი ფარმაკოლოგიური ეფექტები;
- ფლავონოიდები: კვერცეტინისა და კემპფეროლის წარმოებულები, რომლებსაც აქვთ ანტიოქსიდანტური და კაპილარების გამამაგრებელი თვისებები;
- კუმარინები: (ესკულინი, ფრაქსინი);
- მთრიმლავი ნივთიერებები (ტანინები);
შენიშვნა: უმი თესლი შეიცავს ტოქსიკურ გლიკოზიდ ესკულინს, რომელიც ფარმაცევტული გადამუშავების პროცესში იშლება ან შორდება ექსტრაქტიდან.
ფარმაკოლოგიური თვისებები
ცხენისწაბლას ექსტრაქტს გააჩნია კარგად შესწავლილი, კლინიკურად დადასტურებული ფარმაკოლოგიური თვისებები:
- ვენოტონური და კაპილარების დამცავი: ესცინი ამაგრებს ვენებისა და კაპილარების კედლებს, ზრდის მათ ტონუსს და ელასტიურობას;
- შეშუპების საწინააღმდეგო: ესცინი ამცირებს კაპილარების კედლების განვლადობას, რითაც ხელს უშლის სითხის გაჟონვას სისხლძარღვებიდან მიმდებარე ქსოვილებში. ეს არის მისი მთავარი მექანიზმი შეშუპების შემცირებაში;
- ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს ვენების კედლებში;
- სისხლის მიმოქცევის გამაუმჯობესებელი: აუმჯობესებს სისხლის მიკროცირკულაციას და აჩქარებს ვენური სისხლის უკუდენას;
გამოყენება მედიცინაში:
ცხენისწაბლას სტანდარტიზებული ექსტრაქტი არის აღიარებული სამკურნალო საშუალება შემდეგი მდგომარეობების დროს:
- ქრონიკული ვენური უკმარისობა (ქვედა კიდურების): ვენების ვარიკოზული გაგანიერება, ფეხების შეშუპება, ტკივილი, სიმძიმის შეგრძნება და ღამის კრუნჩხვები წვივის კუნთებში;
- ბუასილი (ჰემოროი): როგორც შიგნით მისაღები, ისე გარეგანი გამოყენებისთვის (მალამოები, სანთლები);
- პოსტტრავმული და პოსტოპერაციული შეშუპება და ჰემატომები;
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ხალხურ მედიცინაში ცხენისწაბლას თესლის სპირტიან ნაყენს გარეგანად იყენებდნენ ვარიკოზული ვენების, რევმატიზმისა და სახსრების ტკივილის დროს შესაზელად. ასევე ცნობილია ხალხური ჩვეულება – ჯიბით ცხენისწაბლას თესლის ტარება რევმატიზმის თავიდან ასაცილებლად.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: ცხენისწაბლას უმი თესლი შხამიანია და მისი საკვებად მიღება დაუშვებელია! სამკურნალოდ გამოიყენება მხოლოდ სპეციალურად დამუშავებული, სტანდარტიზებული ფარმაცევტული ექსტრაქტები.
- ცხენისწაბლას პრეპარატებმა შეიძლება გააძლიერონ სისხლის გამათხელებელი მედიკამენტების (ანტიკოაგულანტების) მოქმედება;
- არ არის რეკომენდებული ორსულობისა და ლაქტაციის პერიოდში;
- უკუნაჩვენებია თირკმლისა და ღვიძლის მძიმე უკმარისობის დროს;
ამ მცენარის შემცველი ნებისმიერი პრეპარატის მიღებამდე აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან.